O efektywności i wartościach słów kilka

Zagadnienia etyczne kojarzą się wielu z teorią bez znaczenia, akademickim roztrząsaniem problemów. Czy słusznie?

Przyglądanie się (badanie) efektywności zawodowej jest przedmiotem świadomej uwagi psychologów, socjologów, ewaluatorów, wizytatorów, dyrektorów czy nauczycieli od dawna. Próba znalezienia zależności między różnymi zmiennymi procesów, zdobycie użytecznej wiedzy w celu podniesienia jakości pracy wydaje się szczególnie pożądana, jeśli jej znaczenie opiszemy słowami W. Oslera „Choć niewielkie, to słowo klucz urasta do olbrzymich rozmiarów w swoim znaczeniu. To „sezamie otwórz się” dla każdych drzwi, wielki wyrównywacz, kamień filozoficzny przemieniający każdy metal w złoto. Głupiego uczyni inteligentnym, inteligentnego błyskotliwym, błyskotliwego solidnym. Młodym przynosi nadzieję, dojrzałym ufność, starym odpoczynek. Jemu to bezpośrednio przypisać trzeba wszystkie postępy… To słowo klucz brzmi: praca.”. Jeżeli właśnie tak o pracy pomyślimy, to pojawia się potrzeba określenia, na czym polega jej efektywność.

Definicji tego kolejnego pojęcia znajdziemy wiele. Chciałabym jednak skupić uwagę czytelnika na jednej, która rozszerza zakres myślenia o rzeczy i wychodzi daleko poza surowe odniesienie do poziomu spełnienia wskaźników. O efektywności mówimy, jeżeli w czasie zaplanowanej i wykonywanej pracy uda się stworzyć coś wartościowego, tak dla twórcy, jak i odbiorcy działań. Z tak sformułowanego stanowiska wyłaniają się najważniejsze pytania, nad którymi chciałabym się zatrzymać. Oto one: po pierwsze, czym jest wartość, po drugie, czy i jakie wartości towarzyszą nauczycielowi podczas planowania i wykonywania pracy (tak dydaktycznej, jak i wychowawczo – opiekuńczej) oraz na ile w kulturę organizacyjną szkoły wpisana jest refleksja nad zagadnieniem wartości?

Udzielenie odpowiedzi na pierwsze z postawionych pytań wymaga skupienia uwagi na naturze wartości. Pytanie o naturę jest pytaniem o najbardziej podstawową (nie drugorzędną lub drugoplanową) i powszechną (ponadczasową) ich cechę. Problem natury wartości był i jest podejmowany przez badaczy – przedstawicieli wielu dziedzin nauki. Problematyka ta zyskała wielką rangę i jej znaczenie ciągle rośnie. Przyczyna tego zainteresowania leży w konieczności istnienia pewnych aksjologicznych podstaw do budowania spójnych systemów wartości, które z kolei leżą u podstaw np. etyki pedagogicznej. Z jednej strony pytanie o naturę wartości ma charakter czysto teoretyczny, z drugiej istnieją jego praktyczne implikacje. Wartość jest podstawową kategorią aksjologii i oznacza wszystko, co cenne i godne pożądania i co stanowi cel ludzkich dążeń. Z perspektywy nauczyciela są to konkretne ustalenia wpisane w cztery wymiary wartości (refleksja nad tym zagadnieniem jest próbą udzielenia odpowiedzi na drugie z postawionych pytań). Wymiar pierwszy (ujęcie filozoficzne) zakłada uświadomienie sobie przez nauczyciela, jaka idea (dydaktyczna, wychowawcza) będzie podstawową dla podejmowanych przez niego działań. Drugi z wymiarów (ujęcie psychologiczne) odnosi się bezpośrednio do motywów podejmowanych wysiłków, czy kryteriów oceny rzeczy i zjawisk. Zaś trzeci (ujęcie socjologiczne) pozwala ustalić, jakie modele, wzorce postępowania będą przez nauczyciela preferowane i upowszechniane w kontakcie z uczniami i które z pośród nich staną się przedmiotem „pożądania” dla uczniów (ujęcie kulturowe – czwarty wymiar wartości).

W tym kontekście ocena efektywności pracy oznacza metody i procesy prowadzące do określenia zakresu podejmowanych aktywności. Nieodparcie pojawia się w tym miejscu potrzeba odniesienia się do Rozporządzenia o nadzorze pedagogicznym, który przez charakterystykę wymagań na poziomie D i B w obszarze Efekty działalności dydaktyczno, wychowawcze i opiekuńczej wyraźnie wskazuje, co jest wartością pożądaną ( w aspekcie kultury organizacyjnej szkoły), a co jest tylko koniecznością. I tak np. konieczne jest analizowanie wyników sprawdzianów, ale już wartością pożądaną jest stosowanie różnorodnych metod analizy. Konieczne jest wdrażanie wniosków z analizy, ale wartością pożądaną będzie takie ich wdrażanie, aby skutkowały podniesioną jakością kształcenia. Podobna analizę można przeprowadzić w stosunku do każdego wymagania.

Szkoła może ocenić własna efektywność przez świadome wyodrębnienie wartości i zbudowanie szkolnej strategii jej upowszechniania i interioryzacji, tak przez nauczycieli, jak i uczniów.

Efektywność jak widać jest nierozerwalnie związana z wartościami, te ostatnie zaś tylko wtedy są realizowane, gdy realizatorzy uznają ich wyjątkowy charakter i przyjmą, że są one obiektywnie cenne. Na obiektywizmie tym nie może głębokiej rysy czynić fakt, że niektóre wartości są poddawane w wątpliwość lub nierozpoznawalne. J. Homplewicz w „Etyce pedagogicznej” pisze, że „perła pozostanie perłą, nawet wtedy, gdy nikt jej nie widział i gdy jeszcze nie została „wyłowiona”

Add a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *