Pojęcie „dyrektora” zostało zdefiniowane w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela. Zgodnie z art. 7 ust. 1 tej ustawy dyrektor jest osobą, która kieruje szkołą oraz jest jej przedstawicielem na zewnątrz. Ponadto dyrektor jest przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły oraz – co najistotniejsze z punktu widzenia tematu niniejszej pracy – przewodniczącym rady pedagogicznej.
Dyrektor, pełniąc funkcję kierownika, a inaczej mówiąc przewodniczącego, to osoba odgrywająca kluczową rolę w szkole. Jak stanowi art. 7 ust. 2 ustawy – Karta Nauczyciela, dyrektor w szczególności jest odpowiedzialny za poziom dydaktyczny i wychowawczy szkoły, realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, podjętymi w ramach ich kompetencji stanowiących, oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę. Ponadto, zgodnie z powyższym przepisem, dyrektor jest odpowiedzialny za zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym. Zgodnie zaś z art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty dyrektor sprawuje nadzór pedagogiczny, a także realizuje uchwały rady pedagogicznej.
Z powyższych przepisów wynika, że zadania dyrektora szkoły polegają przede wszystkim na – po pierwsze – zarządzaniu placówką – po drugie – koordynowaniu pracy osób w niej zatrudnionych oraz – po trzecie – nadzorowaniu działalności pedagogicznej.
Definicja „rady pedagogicznej” jest zawarta w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zgodnie z art. 40 ust. 1 tej ustawy, rada pedagogiczna działa w szkole lub placówce zatrudniającej co najmniej 3 nauczycieli. Jest to kolegialny organ szkoły w zakresie realizacji jej zadań statutowych dotyczących kształcenia, wychowania i opieki. Jak stanowi art. 40 ust. 3 ww. ustawy w skład rady pedagogicznej wchodzą: dyrektor szkoły – będący z urzędu przewodniczącym rady pedagogicznej – i wszyscy nauczyciele. W posiedzeniach rady pedagogicznej mogą uczestniczyć – z głosem doradczym – również inne osoby, w szczególności osoby zaproszone przez jej przewodniczącego, w tym przedstawiciele stowarzyszeń i innych organizacji.
Zgodnie z art. 40 ust. 6 ustawy o systemie oświaty przewodniczący rady pedagogicznej „prowadzi i przygotowuje zebrania rady pedagogicznej oraz jest odpowiedzialny za zawiadomienie wszystkich jej członków o terminie i porządku zebrania zgodnie z regulaminem rady”. Ponadto, jak mówi art. 40 ust. 7 ww. ustawy, dyrektor szkoły „przedstawia radzie pedagogicznej, nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym, ogólne wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacje o działalności szkoły”.
Przepisy art. 41 i art. 42 ustawy o systemie oświaty wymieniają szczegółowe kompetencje rady pedagogicznej. Do kompetencji stanowiących rady należy:
1) zatwierdzanie planów pracy szkoły lub placówki po zaopiniowaniu przez radę szkoły lub placówki;
2) podejmowanie uchwał w sprawie wyników klasyfikacji i promocji uczniów;
3) podejmowanie uchwał w sprawie innowacji i eksperymentów pedagogicznych w szkole lub placówce, po zaopiniowaniu ich projektów przez radę szkoły lub placówki;
4) ustalanie organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły lub placówki;
5) podejmowanie uchwał w sprawach skreślenia z listy uczniów;
6) ustalanie sposobu wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego, w tym sprawowanego nad szkołą lub placówką przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, w celu doskonalenia pracy szkoły lub placówki.
Z kolei do kompetencji opiniodawczych rady pedagogicznej ustawa o systemie oświaty zalicza:
1) organizację pracy szkoły lub placówki, w tym tygodniowy rozkład zajęć edukacyjnych, oraz organizację kwalifikacyjnych kursów zawodowych, jeżeli szkoła lub placówka takie kursy prowadzi;
2) projekt planu finansowego szkoły lub placówki;
3) wnioski dyrektora o przyznanie nauczycielom odznaczeń, nagród i innych wyróżnień;
4) propozycje dyrektora szkoły lub placówki w sprawach przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowo płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.
Istotną kompetencję nadzorczą dyrektora szkoły względem rady pedagogicznej wyraża art. 41 ust. 3 ustawy o systemie oświaty. Zgodnie z tym przepisem dyrektor „wstrzymuje wykonanie uchwał, o których mowa w ust. 1, niezgodnych z przepisami prawa. O wstrzymaniu wykonania uchwały dyrektor niezwłocznie zawiadamia organ prowadzący szkołę lub placówkę oraz organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny uchyla uchwałę w razie stwierdzenia jej niezgodności z przepisami prawa po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego szkołę lub placówkę. Rozstrzygnięcie organu sprawującego nadzór pedagogiczny jest ostateczne”.
Ponadto – jak stanowi art. 42 ustawy o systemie oświaty – rada pedagogiczna „przygotowuje projekt statutu szkoły lub placówki albo jego zmian i przedstawia do uchwalenia radzie szkoły lub placówki”, a także „może wystąpić z wnioskiem o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora lub z innego stanowiska kierowniczego w szkole lub placówce”.
Zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy o systemie oświaty „Uchwały rady pedagogicznej są podejmowane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków”. Ponadto „Rada pedagogiczna ustala regulamin swojej działalności. Zebrania rady pedagogicznej są protokołowane” (art. 43 ust. 2). Z kolei osoby biorące udział w zebraniu rady „są obowiązane do nieujawniania spraw poruszanych na zebraniu rady pedagogicznej, które mogą naruszać dobra osobiste uczniów lub ich rodziców, a także nauczycieli i innych pracowników szkoły lub placówki” (art. 43 ust. 3).
„Lider” w powszechnym rozumieniu tego słowa to osoba, która stoi na czele danej grupy społecznej, a także pełni określone zadania i funkcje w tej grupie. Lider to osoba, która potrafi łatwo nawiązywać kontakt z innymi, a co się z tym wiąże – świadomie wpływać na ich zachowania, wybory i decyzje. Poprzez swoje zachowanie lider staje się autorytetem, buduje prestiż piastowanej przez siebie funkcji. W konsekwencji musi mieć jasno wyznaczone cele oraz priorytety swoich działań, posiadać odpowiednią wiedzę, kompetencje i doświadczenie zawodowe. Poza kryteriami zawodowo-profesjonalnymi lider musi posiadać odpowiednie cechy charakteru, to znaczy w szczególności zdolności koncyliacyjne oraz elastyczność w podejmowaniu decyzji zgodnych z własnych przekonaniem lub interesem grupy społecznej bądź instytucji, na czele której stoi.
Na tak zarysowanym tle można przeanalizować zagadnienie dyrektora jako lidera instytucji, jaką jest w placówkach oświaty rada pedagogiczna, będącą jednym z organów szkoły.
Anna Gąska
