Konkurencyjny rynek pracy modyfikuje wymagania stawiane nauczycielom i szkole. Również system awansu zawodowego motywuje nauczycieli do doskonalenia, które wpływa na podnoszenie jakości pracy szkoły.
Nauczyciel może rozwijać swoją wiedzę przez samokształcenie, uczestniczenie w konsultacjach indywidualnych i zespołowych, może również korzystać z instytucjonalnych form doskonalenia zawodowego. Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli i podobne instytucje organizują kursy i szkolenia. Kolejnym etapem doskonalenia nauczycieli są studia podyplomowe, organizowane przez uczelnie.
Bardzo ważne jest poszerzanie wiadomości w dziedzinie, w której jest się specjalistą. Popadanie w rutynę powoduje zatrzymanie się na pewnym etapie. Nauczyciele muszą pamiętać o obowiązku, do którego obliguje ich Karta Nauczyciela – podnoszenie kwalifikacji zawodowych.
Według Glickmana (Cztery typy nauczycieli…) nauczycieli można klasyfikować na podstawie ich kompetencji poznawczych (techniczna strona nauczania) i emocjonalnego zaangażowania (przynależność i oddanie).
Wyrzutek to ktoś, kto mieści się nisko na obu osiach. Nie rozumie zadań stojących przed szkołą i nie dba o nie. Nie ceni wiedzy i umiejętności, jakie ma przekazać, a jego kontakty z uczniami są ubogie i na „nie”. Niekiedy do takiego położenia nauczyciel dochodzi w wyniku zawodowego wypalenia.
Zapaleniec jest ogromnie oddany, choć nie rozumie, dlaczego i z jakich powodów. Nieustannie rozgląda się za wyzwaniami godnymi mistrza, łatwo porzucając jeden obowiązek na rzecz kolejnego. Cechuje go słomiany ogień. Nowe pomysły i zadania odciągają go od wcześniejszych.
Obserwator świetnie rozumie zadania, nie włącza się jednak w ich rozwiązywanie ani realizację. Trzyma się na uboczu i komentuje. Nie zgłasza się na ochotnika, ale chętnie krytykuje pracę innych, zwłaszcza jeśli może „życzliwie” wytknąć błąd.
Zawodowiec jest oddany celom szkoły, a jego oddanie oparte jest na porządnej wiedzy i wyraża się w działaniu. Przedsięwzięcia ocenia według uznanych kryteriów.
Rozwój zawodowy nauczycieli odzwierciedla organizacyjną kulturę szkoły. Gdy w szkole jest wielu profesjonalistów, nauczyciele są bardziej skłonni pracować wspólnie nad realizacją wybranych zadań, w organizacji widzą bowiem ważny warunek sukcesu.
NIK o kształceniu i doskonaleniu zawodowym nauczycieli (październik 2012 r.). System kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli, który jest istotnym elementem podnoszenia jakości polskich szkół, nie działa dobrze. Pomimo zapewnienia środków finansowych, pochodzących zarówno z budżetu państwa, jak i ze środków UE (w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki), jedna trzecia nauczycieli nie uczestniczy w żadnej z form doskonalenia zawodowego. Kontrolerzy NIK natrafili też na szkoły, w których kompetencji zawodowych nie podnosiła zdecydowana większość kadry. Tym samym nauczyciele nie wypełniali obowiązku, do którego obliguje ich Karta Nauczyciela, i nie wykorzystywali szansy na podniesienie swoich kwalifikacji, co jest szczególnie ważne w sytuacji wdrażania nowych podstaw programowych.
Maria Stawska- edukator IK EKO-TUR, wieloletni nauczyciel szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, doradca metodyczny. Od ponad dziesięciu lat certyfikowany edukator współpracujący z placówkami doskonalenia nauczycieli. Prowadzi szkolenia z zakresu ewaluacji, podstawy programowej, przepisów prawa oświatowego dla nauczycieli
