Podstawowymi dokumentami szkolnymi, z którymi musi zaznajomić się nauczyciel są:
- podstawa programowa dla określonego przedmiotu i etapu edukacyjnego,
- program nauczania,
- rozkład materiału lub plan wynikowy,
- wewnątrzszkolny system oceniania (WSO)
- przedmiotowy system oceniania (PSO),
- scenariusze lekcji (konspekt),
- arkusze ocen
- dziennik szkolny.
Podstawa programowa jest to nadrzędny wobec pozostałych dokumentów akt prawny ogłoszony przez ministra edukacji narodowej. Zawiera obowiązkowy zestaw treści nauczania na danym etapie edukacyjnym, a także wymienia cele edukacyjne, zadania szkoły oraz jakie umiejętności powinien opanować uczeń. Wytyczne z podstawy programowej są podstawą do opracowania programów nauczania dla przedmiotów, bloków przedmiotowych, programów wychowawczych. Jest to podstawowy dokument, który powinien być znany nauczycielowi, zanim dokona wyboru programu nauczania i sporządzi plan wynikowy.
Program nauczania jest to opis sposobu realizacji zadań edukacyjnych ustalonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego; obejmuje co najmniej jeden etap edukacyjny i dotyczy kształcenia zintegrowanego, przedmiotu, bloku przedmiotowego lub ich części. Struktura programów szkolnych jest zazwyczaj dwuelementowa, składa się ona z celów kształcenia i treści kształcenia. Treści kształcenia są dość jednolicie i podobnie formułowane przez większość autorów programów w postaci tzw. haseł programowych lub tematów zajęć, podczas, gdy podejście autorów do celów programowych jest bardzo niejednolite i często niekonsekwentne. Niejednolitość ta polega na ujmowaniu celów w sposób ogólny albo szczegółowy, niekonkretny albo operacyjny, odnoszący się tylko do wiedzy i umiejętności albo poszerzony o wartości i postawy, łagodny co do wymagań wobec uczniów albo kategoryczny. Cele są czasem określane po każdym etapie kształcenia, czasem zaś nie precyzuje się struktury czasowej ich osiągania. Nauczyciel sam dokonuje wyboru programu nauczania dla swego przedmiotu. Wydawnictwa edukacyjne oferują ich mnogość, kusząc dodatkowo atrakcyjną obudową dydaktyczną, opracowanymi rozkładami czy planami wynikowymi, oferując pomoce dydaktyczne ściśle związane z zakresem materiału programowego.
Na co należy zwrócić uwagę dokonując wyboru programu? Program powinien byś całkowicie zgodny z podstawą programową. Autora (autorów), tytuł i numer programu wpisuje się potem do szkolnego zestawu programów oraz do dziennika klasowego. Wybierając program nauczania, należy wziąć pod uwagę konkretną grupę uczniów, z którymi się będzie pracowało; poznać ich możliwości, potencjał intelektualny, zainteresowania, aspiracje, gdyż celem staje się rozwój kompetencji ucznia. Należy również pamiętać, że kreatywny nauczyciel niekoniecznie trzyma się ściśle ram wytyczonych w wybranym programie nauczania. Oczywiście powinien go realizować zgodnie z założeniami – jednak warto, by wprowadzał modyfikacje i innowacje programowe Zmiany programu nauczania nie można dokonywać w czasie trwającego roku szkolnego. Jeżeli zaistnieje taka potrzeba, należy zgłosić dyrektorowi tę chęć jeszcze w czerwcu roku poprzedzającego nowy rok szkolny.
Dyrektorzy szkoły często wymagają od nauczyciela przedmiotu sporządzenia planu dydaktycznego (nauczania) – rozkładu materiału. Dokument ten napisany najczęściej w formie tabelarycznej i zawiera np. następujące informacje: tematy lekcji, ilość godzin przewidzianych na ich realizację, metody i formy pracy, pomoce dydaktyczne itp. Jednak obecnie odchodzi się od pisania tradycyjnych rozkładów nauczania i zaleca sformułowanie wymagań edukacyjnych w formie planu wynikowego. W planie wynikowym powinny się znaleźć zapisy określające: treści kształcenia, cele nauczania, wymagania edukacyjne na poszczególne poziomy (np. podstawowy i ponadpodstawowy) oraz sposoby sprawdzania osiągnięć uczniów.
Plan dydaktyczny (rozkład materiału czy plan wynikowy) ułatwia pracę nauczycielowi: pozwala na planowanie pracy dydaktycznej w poszczególnych zespołach klasowych, dostosowanie treści edukacyjnych do możliwości uczniów i specyfiki szkoły.
Kolejnymi bardzo ważnymi dokumentami szkolnymi regulującymi system oceniania i promowania uczniów są wewnątrzszkolny system oceniania i przedmiotowy system oceniania. Wewnątrzszkolny system oceniania jest dokumentem nadrzędnym wobec przedmiotowego systemu oceniania. WSO jest opracowany przez nauczycieli danej szkoły i zatwierdzony przez radę pedagogiczną. Stanowi dokument, na podstawie którego nauczyciele opracowują swoje przedmiotowe systemy oceniania. Zapisy w WSO i PSO nie mogą się różnić. Konstruując przedmiotowy system nauczania, nauczyciel bierze pod uwagę: cele oceniania, wybrany program, kryteria i zasady oceniania, metody i narzędzia sprawdzania osiągnięć i postępów, sposób dokumentowania oraz powiadamiania rodziców; zasady poprawiania ocen niedostatecznych, metody ewaluacji. Gdy w szkole funkcjonuje zespól przedmiotowy, jego członkowie mogą opracować wspólny przedmiotowy system oceniania.
Dokumentem szczególnie przydatnym dla każdego nauczyciela jest scenariusz lekcji (konspekt). Według MEiN scenariusz lekcji jest to szczegółowo opracowany plan prowadzenia lekcji zawierający takie elementy jak: cel ogólny i cele operacyjne lekcji, stosowane środki dydaktyczne, metody i formy pracy oraz określający czas trwania lekcji. Struktura i opis zajęć powinna zawierać wprowadzenie (wstęp), część główną oraz podsumowanie. Przygotowanie przez nauczycieli konspektu lekcji jest szczególnie użyteczne w początkowym okresie pracy, gdyż ułatwia ono swobodne prowadzenie lekcji, nawet, jeśli ewentualny stres „przeszkadza nam” w pracy.
