Współczesny nauczyciel pełni w szkole kilka ról zawodowych, które są ze sobą połączone:
- rola nauczyciela przedmiotu,
- członka rady pedagogicznej,
- wychowawcy i opiekuna,
- pracownika.
Szkoła jako instytucja w określonym stopniu – na mocy rozporządzeń ministerialnych – jest zbiurokratyzowana i wymaga od nauczycieli różnych czynności formalnych, np. prowadzenia dokumentacji szkolnej, wystawiania ocen, egzaminowania, protokołowania itp. Są to czynności w swej treści i formie najczęściej administracyjne lub prawnoorganizacyjne, a ich niekompetentne realizowanie grozi skutkami służbowymi lub prawnymi.
Okazuje się zwykle, że podczas pierwszej pracy w szkole pojawiają się problemy, o których świeżo upieczony absolwent nie miał wcześniej pojęcia, i o których nie mówiono w czasie studiów. Młodzi nauczyciele uważają często, że ich zadaniem jest uczyć i nie zdają sobie sprawy, że już na początku swojej pracy zostaną „zbombardowani” ogromem dokumentów szkolnych, z którymi nie tylko muszą się zapoznać, ale również je prowadzić.
Podstawowymi dokumentami szkolnymi, które nauczyciel musi znać, są:
- podstawa programowa dla określonego przedmiotu i etapu edukacyjnego,
- program nauczania,
- rozkład materiału lub plan wynikowy,
- wewnątrzszkolny system oceniania (WSO)
- przedmiotowy system oceniania (PSO),
- scenariusze lekcji (konspekt),
- arkusze ocen
- dziennik szkolny.
Podstawa programowa jest to nadrzędny wobec pozostałych dokumentów akt prawny ogłoszony przez ministra edukacji narodowej. Obecnie obowiązuje podstawa programowa z dnia 28.12.2008, podpisana jeszcze przez minister Katarzynę Hall. Zawiera obowiązkowy zestaw treści nauczania na danym etapie edukacyjnym, a także wymienia cele edukacyjne, zadania szkoły oraz jakie umiejętności powinien opanować uczeń. Wytyczne z podstawy programowej są podstawą do opracowania programów nauczania dla przedmiotów, bloków przedmiotowych, programów wychowawczych. Jest to podstawowy dokument, który powinien być znany nauczycielowi, zanim dokona wyboru programu nauczania i sporządzi plan wynikowy.
Program nauczania jest to opis sposobu realizacji zadań edukacyjnych ustalonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego; obejmuje co najmniej jeden etap edukacyjny i dotyczy kształcenia zintegrowanego, przedmiotu, bloku przedmiotowego lub ich części. Struktura programów szkolnych jest zazwyczaj dwuelementowa, składa się ona z celów kształcenia i treści kształcenia. Treści kształcenia są dość jednolicie i podobnie formułowane przez większość autorów programów w postaci tzw. haseł programowych lub tematów zajęć, podczas, gdy podejście autorów do celów programowych jest bardzo niejednolite i często niekonsekwentne. Niejednolitość ta polega na ujmowaniu celów w sposób ogólny albo szczegółowy, niekonkretny albo operacyjny, odnoszący się tylko do wiedzy i umiejętności albo poszerzony o wartości i postawy, łagodny co do wymagań wobec uczniów albo kategoryczny. Cele są czasem określane po każdym etapie kształcenia, czasem zaś nie precyzuje się struktury czasowej ich osiągania. Nauczyciel sam dokonuje wyboru programu nauczania dla swego przedmiotu. Wydawnictwa edukacyjne oferują ich mnogość, kusząc dodatkowo atrakcyjną obudową dydaktyczną, opracowanymi rozkładami czy planami wynikowymi, oferując pomoce dydaktyczne ściśle związane z zakresem materiału programowego.
