Powyższe stanowi fundamentalną zasadę prawa pracy.Dla nauczyciela, niezależnie od sposobu nawiązania stosunku pracy pracodawcą jest szkoła, a jej dyrektor jest kierownikiem dla zatrudnionych w szkole nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Szkoła jako jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników jest pracodawcą również wobec jej dyrektora, pomimo faktu, że kompetencja do powierzenia tego stanowiska stanowi domenę organu prowadzącego.
Sposoby nawiązania stosunku pracy z nauczycielami:
Umowa o pracę na czas określony – z góry ustala termin zakończenia stosunku pracy poprzez wskazanie daty kalendarzowej lub przyszłego zdarzenia, którego nadejście powoduje zakończenie stosunku pracy.
Zgodnie z regulacją art. 10 KN strony nie mogą swobodnie decydować o rodzaju zawieranej umowy o pracę. Ustawa ściśle wyznacza przypadki, w których z nauczycielem można zawrzeć umowę na czas określony.
Ze względów organizacyjnych umowy o pracę na czas określony zawiera się z nauczycielami na czas roku szkolnego (art. 10 ust. 2 i 3 KN). Umowę taką zawiera się także w przypadku powstania potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego pracownika (art. 10 ust. 7 KN). Umowa o pracę na czas określony najmniej stabilizuje nauczyciela w zatrudnieniu. Umowa o pracę na czas określony ma na gruncie przepisów KN charakter tymczasowy i przejściowy.
Z osobą posiadającą wymagane kwalifikacje i rozpoczynającą pracę w szkole stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy na czas określony:
na jeden rok szkolny – w celu odbycia stażu wymaganego do uzyskania stopnia awansu na stopień nauczyciela kontraktowego;
na kolejny jeden rok szkolny – w przypadku ustalenia dodatkowego stażu w wymiarze jednego roku szkolnego (w razie otrzymania negatywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu oraz w razie nieuzyskania akceptacji komisji kwalifikacyjnej).
Z osobą posiadającą wymagany poziom wykształcenia, lecz nie posiadającą przygotowania pedagogicznego i rozpoczynającą pracę w szkole w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony. Dopuszczalne jest nawiązanie stosunku pracy, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie odbywania stażu. W przypadku gdy nauczyciel w trakcie pierwszego roku pracy w szkole nie uzyska przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych może być z nim zawarta umowa o pracę na kolejny jeden rok szkolny.
Przepis art. 10 ust. 7 KN reguluje wyjątek od zasady i dlatego należy wykładać go ściśle. Zasadniczo zatrudnienie nauczyciela mianowanego na podstawie umowy o pracę na czas określony jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy jest to konieczne w świetle wynikających z tego przepisu przesłanek. Ta wyjątkowa podstawa zatrudnienia nie może być zależna od woli pracodawcy. Byłoby to sprzeczne z gwarancyjnym charakterem norm prawnych regulujących stosunek pracy nauczyciela mianowanego.
Pojęcie „potrzeba wynikająca z organizacji nauczania” powinno być odnoszone do zasad funkcjonowania szkoły. Jest to więc np. liczba klas, rodzaj przedmiotów, liczba godzin lekcyjnych, liczba etatów, okres nauczania poszczególnych przedmiotów, zmianowość pracy szkoły, nie zaś kwalifikacje zawodowe kandydata do pracy.
Zawracie umowy o pracę na czas określony, mimo że nie zostały spełnione warunki przewidziane w art. 10 ust. 7 KN ma ten skutek, że umowę należy traktować jako zawartą na czas nieokreślony. Jeżeli jednak występują przesłanki zawarte w tej regulacji prawnej istnieje możliwość zawierania kolejnych umów o pracę na czas określony bez ograniczenia ich ilości. Do KN nie została przeniesiona fikcja prawna z Kodeksu Pracy polegająca na przekształceniu trzeciej umowy na czas określony w umowę na czas nieokreślony.
Umowa o pracę na czas nieokreślony – strony nie precyzują terminu zakończenia umowy wyrażając zamiar trwałego związania się ze sobą. Z umową na czas nieokreślony mamy do czynienia także wtedy, gdy w zawartej przez strony umowie o pracę nie ma regulacji odnoszącej się do czasu jej trwania, a przepisy nie przewidują obowiązku zawarcia umowy innego rodzaju.
Mianowanie – gwarantuje nauczycielowi wzmożoną ochronę. Pojęcie to można rozumieć dwojako: jako sposób nawiązania stosunku pracy, albo jako jeden ze stopni awansu zawodowego. Pierwsze znaczenie zostało zarezerwowane dla nauczycieli mianowanych i dyplomowanych. Art. 10 ust. 5 KN określa przesłanki nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania.
Zgodnie z KN stosunek pracy z nauczycielem mianowanym i z nauczycielem dyplomowanym nawiązuje się na podstawie mianowania, jeżeli:
1) posiada obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;
2) ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z praw publicznych;
3) nie toczy się przeciwko niemu postępowanie karne lub dyscyplinarne, lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie;
4) nie był karany za przestępstwo popełnione umyślnie;
5) posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska;
6) istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela w szkole w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony.
Ocena ostatniej z przesłanek powinna uwzględniać dłuższą czasową perspektywę trwania takiej umowy.
Należy brać pod uwagę, iż każdy stan faktyczny wymaga osobnej analizy i dostosowania doń odpowiednich przepisów prawa.
[1] Na gruncie ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) możliwe jest nawiązanie stosunku pracy poprzez powołanie w przypadku, o którym mowa w art. 36 ust. 2
