Mające poważne trudności z funkcjonowaniem dziecko autystyczne „żyje we własnym świecie”, podczas gdy dzieci w mniejszym stopniu dotknięte tym schorzeniem, „żyją w naszym świecie, ale na swój własny sposób”
Van Krevelen
Zespół Aspergera diagnozowany jest jako całościowe zaburzenie rozwojowe. Obejmuje dzieci wykazujące obecność zachowań i cech charakterystycznych dla autyzmu, przy jednoczesnym przeciętnym lub wysokim poziomie IQ. To sprawia, że dzieci te trafiają do normalnych placówek oświatowych. Bardzo często diagnoza zapada późno. W szkole są traktowane jako „dziwne dzieci”. Nie nawiązują relacji z rówieśnikami, łatwo się dekoncentrują, skupiając uwagę na nieistotnych szczegółach, mają problem z pracą w zespole, reagują lękiem na zwyczajne szkolne sytuacje, mają skłonności do zamykania się w swoim wewnętrznym świecie.
Łatwość zapamiętywania szczegółów – dat, faktów historycznych, a także często wybitne zdolności matematyczne, powiązane z bogatym słownictwem i pedantycznym stylem wypowiedzi mogą dać fałszywe wrażenie, że uczeń świetnie rozumie treści nauczania. Poza tym bardzo chętnie wygłaszają tyrady w tonie pouczającym, dotyczące swoich zainteresowań. Kurczowo trzymając się szczegółów, drobiazgów, monotonnym głosem zamęczają słuchacza swoimi wywodami. Czasem odmawiają uczenia się tego, co nie jest zgodne z ich zainteresowaniem. Niezgrabne, mające duże trudności z koordynacją ruchową, potrzebują więcej czasu na czynności manualne. Naiwne w relacjach, nie zauważają oszustwa, kpin, metafor, dowcipów, niuansów językowych. Często mało wrażliwe i pozbawione taktu, źle odczytują sytuacje społeczne. Mają wyraźny problem ze stosowaniem obowiązujących norm. Szkoła dla nich bywa pasmem lęków, porażek, narastającym poczuciem wyobcowania. Takie dzieci nie wyrastają z tego zaburzenia i stają się młodymi ludźmi, a potem dorosłymi z Zespołem Aspergera.
W szkole średniej największe kłopoty dotyczą kontaktów społecznych i przystosowania się do grupy rówieśniczej. Na tym poziomie edukacyjnym nauczyciele koncentrują się bardziej na celach edukacyjnych, mają mniej możliwości, aby dobrze poznać ucznia. Dziwne, nieadekwatne do sytuacji zachowania, częste konflikty z otoczeniem, nietypowe sposoby uczenia się, bywają odbierane jako kłopoty emocjonalne lub brak motywacji.
Nacisk grupy rówieśniczej, brak tolerancji dla inności, może powodować izolację, poczucie wykluczenia. Uczniowie z ZA chcą się zaprzyjaźniać, należeć do grupy, ale nie potrafią tego celu zrealizować. Ciągłe porażki społeczne wzmacniają poczucie niezrozumienia świata, niskie poczucie wartości, a to powoduje narastanie problemu. Taki uczeń często staje się wybuchowy, odmawia współpracy, popada w stany depresyjne. Ratunkiem bywają osiągnięcia intelektualne, które mogą być naprawdę znaczące, mimo stałych problemów ze zrozumieniem języka metafor i pojęć abstrakcyjnych. Wtedy pojawiają się kontakty z kolegami, którzy przejawiają podobne zainteresowania. Mają one jednak charakter dość powierzchowny, ograniczony do sfery intelektualnej.
Jak więc nauczyciele w szkole średniej mogą wesprzeć takiego ucznia? Specjaliści opracowali wiele strategii postępowania z uczniem z ZA. Pomoc, jaka może dać szkoła (nauczyciel) powinna być nakierowana na dwa obszary.
I: Zaburzenia związane z aktywnością i zachowaniem:
1. Zawsze informuj o czynnościach, które mają nastąpić.
2. Wprowadź do pracy edukacyjnej plany aktywności – pozwolą w łatwy sposób ogarniać całość wydarzeń zaplanowanych na dany dzień, czy też podczas określonej lekcji.
3. Nie oczekuj, że uczeń będzie zachowywać się tak, jak jego rówieśnicy.
4. Spróbuj rozpoznać, jakie sytuacje wywołują największą frustrację i próbuj ich unikać.
5. Zawsze staraj się zrozumieć, co leży u podłoża złego zachowania ucznia. Nie ograniczaj się do najprostszych hipotez.
6. Jeśli coś obiecujesz, zawsze dotrzymuj słowa. Jeśli coś planujesz i przedstawiasz plan uczniowi – nie zmieniaj go.
7. Zawsze pochwal, jeżeli uczeń sam będzie pamiętał o czymś, czego zazwyczaj zapomina.
8. Ustal w szkole bezpieczne miejsce, gdzie Twój uczeń będzie mógł się odizolować, gdy osiągnie zbyt wysoki poziom frustracji.
9. Przeprowadzając zmianę wystroju klasy, pracowni, poinformuj o tym ucznia z ZA, zachęć go by pomógł Ci w pracy – to pozwoli mu spokojnie zaadaptować się do nadchodzących zmian.
10. Korzystaj z pomocy psychologa, najlepiej specjalizującego się w pracy z uczniami ze spektrum autyzmu.
II: Zaburzenia związane z zachowaniami społecznymi:
1. Otocz ucznia z ZA dyskretną opieką – pamiętaj, że stać się on może łatwym celem dla zaczepek i prowokacji.
2. Przy pracy grupowej lub parami wprowadź system losowego doboru do grup.
3. Postaraj się pracować z uczniem nad zachowaniami, które są trudne do zaakceptowania przez otoczenie.
5. Zadbaj, żeby otoczenie klasowe pozbawione było nadmiernej ilości bodźców. Poszukaj Twojemu uczniowi najlepszego dla niego miejsca w sali.
6. Nie oczekuj od ucznia z ZA spontanicznej empatii. Zawsze wytłumacz, co czujesz i sprawdź, czy uczeń zrozumiał. Mów w języku ja.
7. Zachowaj cierpliwość.
8. Współpracuj z rodzicami ucznia. Posłuchaj ich uwag, czasem mają już gotowe strategie radzenia sobie z trudnościami dziecka. Nie krytykuj, nie obwiniaj rodziców. Jeżeli uda Ci się wypracować z uczniem jakąś strategię – przekaż ją rodzicom, lecz nie oczekuj, że zareagują od razu.
9. Jeżeli dostrzeżesz u ucznia nadmierny lęk związany z kontaktami społecznymi, lub skierowany w innym kierunku, nie bagatelizuj tej obserwacji. Pamiętaj, że fobia nie jest cechą osób z Zespołem Aspergera, a współwystępującym problemem, który dodatkowo może komplikować życie Twojego ucznia.
Osoby dotknięte Zespołem Aspergera wymagają pomocy rodziny, ale przede wszystkim szkoły, aby mogły osiągnąć sukces na miarę swoich uzdolnień. Otoczone właściwą opieką mogą stać się znaczącymi specjalistami w swojej dziedzinie. Konieczne jest jednak stałe podnoszenie świadomości i wiedzy społeczeństwa na temat Zespołu Aspergera. Wtedy ich odmienność sensoryczna i intelektualna będzie wzbogacać społeczeństwo, bo mają zadatki na geniuszy, trzeba ich tylko obudzić, a to jest zdecydowanie największym wyzwaniem dla nauczycieli.
Bibliografia:
1. Attwood T. (2006) Zespół Aspergera. Zysk i S-ka
2. Biadasiewicz M.a, Maciarz A. (2007) Dziecko autystyczne z ZA – studium przypadku. Impuls
3. Firth Uta (red.) 2005 Autyzm i Zespół Aspergera. PZWL
4. Grandin T. (1995) Byłam dzieckiem autystycznym. PWN
5. Grandin, T. (2006). Myślenie obrazami oraz inne relacje z życia z autyzmem. Fraszka Edukacyjna
6. Hilde De Clerq (2007) Autyzm od wewnątrz – przewodnik. Fraszka Edukacyjna we współpracy z Fundacją Synapsis.
7. Jackson L. (2005) Świry, dziwadła i Zespół Aspergera. Fraszka Edukacyjna
8. McClannahan L. E., Krantz J.P (2002) Plany aktywności dla dzieci z autyzmem. SPOA
9. Stirling J. (2005) Żyć z autyzmem – seria 9 książeczek. Fraszka Edukacyjna
10. The National Autistic Society (2007) Zatrudnianie osób z Zespołem Aspergera poradnik praktyczny. Fraszka Edukacyjna we współpracy z Fundacją Synapsis.
11. Waclaw W., Aldenrud U., Ilstedt S. (2000) Dzieci z autyzmem i ZA. Śląsk
12. Willey Liane Holliday (2006) Zespół Aspergera w okresie dojrzewania Wzloty, upadki i cała reszta. Fraszka Edukacyjna we współpracy z Fundacją Synapsis.
13. Williams D. (2005) Nikt nigdzie. Fraszka Edukacyjna
14. Poly Godwin Emmons, Liz McKendry Anderson (2011) Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Wydawnictwo K.E.LIBER.
