Ewaluacja wewnętrzna to jeden z trzech elementów nadzoru pedagogicznego prowadzonego przez dyrektora szkoły. Podstawowym jej celem jest pozyskiwanie informacji zapewniającej obiektywną i szeroką ocenę działalności szkoły w wybranym obszarze. Analiza i wykorzystanie pozyskanych informacji powinny być wykorzystane do planowania rozwoju szkoły.
Ewaluacja to rodzaj stosowanych badań społecznych. Jednak w przypadku autoewaluacji (ewaluacji wewnętrznej) jej użyteczność to nie narzędzia czy procedury, ale potrzeba, by nauczyciele uwierzyli, że są podmiotami procesów edukacyjnych dziejących się w szkole, że decydują o tym, jaka jest szkoła. Potrzebne są zatem rzetelne informacje, które pozwolą im upewnić się, jaką wartość ma to, co robią – widziane z różnych perspektyw.
Wybór przedmiotu ewaluacji
W praktyce dyrektor lub/i powołane przez niego osoby określają co w danej szkole jest istotne. Daje to szkołom szeroką autonomię, jednak wiele z nich, w poszukiwaniu zagadnień ewaluacji wewnętrznej, posiłkuje się wyłącznie określonymi w tym rozporządzeniu wymaganiami wobec poszczególnych typów szkół.
Uważam jednak, że zawężenie przedmiotu ewaluacji do odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu spełniamy wymagania określone przez władze, nie jest właściwe. W każdej szkole warto szukać zagadnień, które są istotne w danym momencie, dlatego też proponuję, aby proces określania przedmiotu ewaluacji wewnętrznej obejmował także przygotowanie propozycji problemów do badań przez:
- wszystkie stałe zespoły nauczycieli powołane w szkole,
- radę rodziców lub radę szkoły,
- samorząd szkolny,
- członków zespołu kierowniczego (np. dyrektora, wicedyrektora, kierownika świetlicy, kierownika gospodarczego) z uwzględnieniem wniosków z pełnionego nadzoru.
Propozycje te powinny być efektem namysłu nad przebiegiem i efektami procesów zachodzących w szkole, którego dokonujemy, podsumowując pracę w minionym roku. Powinny być one stałym elementem wniosków formułowanych do pracy na kolejny rok szkolny. Każda z propozycji powinna zawierać krótki opis problemu i odpowiedź na pytanie, czego oczekujemy po badaniu.
Projektując badanie ewaluacyjne dotyczące wymagań określonych rozporządzeniem, warto spojrzeć na narzędzia wykorzystywane w tym celu przez ewaluatorów kuratorium. Nie zachęcam do ich bezkrytycznego kopiowania, ale do skorzystania z wybranych elementów, w zależności od celu naszego badania – choćby po to, by członkom zespołu ewaluacyjnego i innym nauczycielom uświadomić, jaki jest rzeczywisty zakres oczekiwań MEN wynikający z wymagań. Proponując powyższy obszar badania, warto zwrócić też uwagę na dobór nauczycieli do zespołów ewaluacyjnych. Zespół nauczycieli, którzy będą przyglądać się lekcjom koleżanek i kolegów, powinien składać się z osób cieszących się dużym zaufaniem, postrzeganych w gronie jako życzliwe i obiektywne, by skutkiem ubocznym badania nie stały się nowe konflikty wśród nauczycieli.
Sporządzone arkusze obserwacji powinny być proste i rzeczowe, odnosić się tylko do zdarzeń i faktów obserwowanych podczas lekcji, nie zostawiać miejsca na ocenę pracy innych nauczycieli.
Kto powinien być w zespole ewaluacyjnym? Osoby o zróżnicowanych umiejętnościach i doświadczeniu: ktoś, o doświadczeniu badawczym, osoba pracująca dobrze na komputerze – pomoże te dane obrobić, ktoś, kto ma doświadczenie w komunikowaniu wyników na piśmie i w mowie, czyli ktoś taki, kto potrafi te informacje przekazać innym. Bo w ewaluacji najważniejsza jest komunikacja, umiejętność przekazania informacji w taki sposób, aby ten kto ją przekazuje, nie został potraktowany jako posłaniec złej nowiny.
Raport i co dalej? Jeśli po zakończonej ewaluacji wewnętrznej stajemy przed podobnym pytaniem, czasem uświadamiamy sobie, że zaprojektowane i przeprowadzone wcześniej badanie nie ma istotnego znaczenia dla naszej szkoły, że sporządzony raport niczego nie zmienia. Zdarza się, że pokazuje tylko to, co już wcześniej wiedzieliśmy… Wtedy trudno się dziwić, że nauczyciele, którzy poświęcili na jego przygotowanie wiele wysiłku, mają poczucie straconego czasu i tracą motywację do podejmowania kolejnych zadań.
W pracy z gronem pedagogicznym należy wybierać takie problemy do badań, które mają rzeczywistą szansę pomóc rozwiązać konkretne problemy zauważone w szkole. Tylko wtedy nauczyciele widzą sens prowadzenia ewaluacji wewnętrznej. Dyrektor powinien w jak największym stopniu uwzględniać wnioski przedstawione w raportach w planowaniu pracy, aby nauczyciele czuli swój realny wpływ na zmiany i rozwój szkoły.
Profesor Henryk Mizerek, tak napisał na temat ewaluacji: „Praktyki upowszechniane w Polsce bardzo często pomijają fazę projektowania. Początkiem większości ewaluacji jest poszukiwanie gotowych narzędzi badawczych. W rezultacie mamy do czynienia z ankietomanią na masową skalę. Ankietuje się wszystkich i wszędzie. Nierzadko ewaluacja zaczyna się i kończy na tym etapie. Brakuje czasu i umiejętności i możliwości, by zebraną w ten sposób wielką ilość informacji poddać analizie i przedstawić w formie raportu”.
….Może to i dobrze – albowiem są to często informacje zupełnie bezużyteczne.”
dr inż. Hanna Nowak
