Wcześniejsze części artykułu znajdą Państwo tutaj. , tutaj. i tutaj.
Nauczyciele i pedagodzy uczestniczący w rozwiązywaniu konfliktów najczęściej przyjmują jedną z trzech postaw: moralistyczną, legalistyczną lub humanistyczną. Każda z wymienionych postaw ma swoje wady i zalety.
Pierwsza postawa – moralistyczna- wykorzystuje ustalone, obowiązujące w społeczeństwie normy moralne, zasady i etykiety. Podczas rozmowy z osobą z którą jest się w konflikcie można się odwołać do zasad moralnych, które są stosowane przez wszystkich, ogólnie przyjęte, wskazać, że nie należy ich łamać, że zostały wprowadzone i trzeba próbować się je wcielać w życie, nawet jeżeli są trudne.
Postawa legalistyczna – podobnie jak postawa moralistyczna odwołuje się do obowiązujących norm i dodatkowo wskazuje, jakie konsekwencje ponosi osoba która ich nie przestrzega. W sytuacji szkolnej nauczyciel podczas rozmowy z uczniem, wskazuje jakie punkty regulaminu szkolnego on złamał (np. palenie papierosów na terenie szkoły) i informuje ucznia jaka kara jest za to przewidziana w Statucie Szkoły (np. pisemne ostrzeżenie wychowawcy, nagana dyrektora etc.)
Ostatni system – humanistyczny jest ukierunkowany na bardzo dokładne zrozumienie zachowania drugiej strony oraz próba porozumienia.
Opisane powyżej systemy bardzo dobrze sprawdzają się przy rozwiązywaniu problemów szkolnych. Często są one łączone ze sobą i tworzą różne kombinacje w celu jak najlepszego rozwiązania problemu.
Innymi metodami stosowanymi do rozwiązywania sytuacji konfliktowych są metoda ataku, metoda obrony oraz metoda przetargów.
Metoda ataku polega na stosowaniu technik mających na celu osiągnięcie naszych własnych zamierzeń, poprzez odebranie wszystkich możliwych argumentów stronie przeciwnej. Przed przystąpieniem do rozwiązywania problemów tą metodą powinniśmy określić aktualne położenie konfliktu, zastanowić się jakimi argumentami dysponuje strona przeciwna i sformułować własne kontrargumenty. Należy pamiętać o szanowaniu przeciwnika, a w sytuacji zwycięstwa nie możemy prowokować sytuacji utraty twarzy przez przeciwnika, ponieważ stwarza to sytuację odwetu.
Metoda obrony stosowana jest w sytuacjach kiedy mamy podejrzenie, że żadna inna metoda nie będzie skuteczna. Przy stosowaniu tej metody należy dać się wypowiedzieć drugiej stronie, umożliwić przedstawienie jej swoich racji, dać upust emocjom, pójść na pewne ustępstwa i przyjąć ewentualnie niewielkie roszczenia. Należy panować nad swoimi emocjami, stanowczo bronić swojego stanowiska dopiero w sytuacji, kiedy poznamy wszystkie założenia, oczekiwania, roszczenia strony atakującej.
Metoda przetargów – metoda oparta na wcześniej opisanych mediacjach: na początku należy w czytelny sposób ustalić reguły postępowania, co uchroni nas przed zbędnymi niedomówieniami. Następnie każda ze stron przedstawia swoje motywy postępowania, szukając odpowiedzi na pytania dotyczące sytuacji konfliktowej. Kolejno należy sformułować problemy negocjacyjne i w końcu poszukiwać rozwiązań sytuacji konfliktowej. Dobrym rozwiązaniem jest stworzenie wspólnej bazy rozwiązań problemów, a następnie wybranie z tej puli rozwiązania najbardziej optymalnego dla obu stron konfliktu. Należy pamiętać, aby podczas prowadzenia negocjacji nie atakować ludzi tylko problem który się pojawił, należy dowiedzieć się dlaczego pewne kwestie są tak istotne dla drugiej strony, zadawać jak najwięcej pytań, które pozwolą na lepsze zrozumienie, drugiej strony, w metodzie przetargów warto skorzystać z pomocy mediatora.
Reakcje człowieka na sytuacje konfliktowe.
Każdy człowiek prezentuje w stosunku do sytuacji konfliktowych różne zachowania i postawy. Reakcje które towarzyszą ludziom podczas konfliktów to m.in. unikanie, rywalizacja, dostosowanie, kompromis, współpraca .
Unikanie to reakcja, która nie jest formą rozwiązania konfliktu. Prezentowana postawa polega na odrzucaniu od siebie informacji o istniejącym konflikcie, osoba oszukuje sama siebie, że sytuacja konfliktowa nie dotyczy jej, że nie miała miejsca, że tak naprawdę nic się nie stało, osoba chce za wszelką cenę wyprzeć z siebie, że doszło do konfliktu. Unikanie jest niedobrą postawą, ponieważ powoduje odwlekanie rozwiązania konfliktu w czasie, powoduje stres. Osoby które tak reagują najczęściej nie lubią, boją się przeprowadzać trudnych rozmów i uważają, że najlepsze będzie udawanie, że problemu nie ma.
Rywalizacja jest reakcją absolutnie egoistyczną, nie dopuszcza ona racji, poglądów innej osoby. Osoby prezentujące taką postawę uważają, że tylko one mają rację, że ich argumenty są słuszne i prawdziwe. Rozmowa pomiędzy takimi osobami bardzo często jest agresywna, postawa rywalizacji nie prowadzi do rozwiązania sytuacji konfliktowej, wręcz przeciwnie zaostrza konflikt – każda ze stron zorientowana jest na swoje potrzeby.
Dostosowanie jest reakcją równoznaczną z postawą bierną, uległą. Osoby, prezentujące taką postawę, zgadzają się na żądania osoby z która są w konflikcie, przyjmują jej zarzuty, nawet jeżeli nie są one prawdziwe ponieważ chcą mieć spokój, nie chcą dłużej trwać w sytuacji konfliktowej, całkowicie poddają się drugiej stronie. Osoby prezentujące taką postawę mają poczucie niesprawiedliwości. Nie jest to dobra reakcja podczas rozwiązywania konfliktów, warto pracować nad swoją asertywnością.
Kolejną reakcją jest kompromis. Osoby zaangażowane w konflikt, prezentują postawę opartą na poszanowaniu własnych interesów. Każda ze stron prezentuje swoje potrzeby i oczekiwania, osoby są w stanie zrezygnować z niektórych swoich oczekiwań i ustalić wspólny sposób działania. Jest to dobra metoda rozwiązania sytuacji problemowej, należy pamiętać, że każda ze stron musi pójść na ustępstwa.
Podobną reakcją do kompromisu jest współpraca polegająca na wzajemnym słuchaniu prezentowanych racji przez obie strony konfliktu, nie rezygnowanie ze swoich poglądów i znalezienie złotego środka, który pogodzi interesy skonfliktowanych osób.
Zasady właściwego porozumiewania się
Warto nadmienić, że istnieją metody, które mogą pomóc uniknąć powstawaniu konfliktu, lub ograniczyć jego skalę i rozmiar. Istotną rolę odgrywa przy tym sposób poprawnego komunikowania się. W literaturze spotkać, można różne zasady poprawnego, dobrego, bezpiecznego komunikowania się. Poniżej przedstawione zostaną wybrane z nich:
- Podczas rozmowy bądź otwarty na drugą osobę, na samym początku zaznacz, że zależy Ci na porozumieniu, że osiągnięcie zgody i porozumienia jest dla Ciebie bardzo ważne.
- Słuchaj ostrożnie i z szacunkiem drugiej strony. Postaraj się wczuć w jej położenie, wykaż się empatią. Skup swoją uwagę, na tym co mówi druga osoba, nie planuj w tym czasie tego co chcesz jej powiedzieć.
- Nie bagatelizuj i nie lekceważ, tego co kieruje do Ciebie druga osoba – jeżeli nawet wg. Ciebie jest to mało istotne to dla drugiej strony może mieć duże znaczenie.
- Nie poddawaj się wpływom złych emocji, mów spokojnie, nie podnoś głosu, unikaj zbędnego gestykulowania, z rozmysłem dobieraj słowa, żeby przypadkiem nie obrazić swojego rozmówcy. Nie dokonuj interpretacji zachowań drugiej osoby, jeżeli coś jest dla Ciebie niezrozumiałe, po prostu o to spytaj.
- Pamiętaj, żeby pochopnie nie oskarżać swojego rozmówcy, nie wyciągać zbyt szybko wniosków, nie oceniaj drugiej strony .
- Ważne jest, aby na początku założyć, że rozmówca ma podobne intencje jak my to znaczy, że chce konstruktywnego rozwiązania problemu.
- Musisz być świadomy, że każdy ma prawo mieć swoje zdanie, swoją opinię na dany temat i nie koniecznie musi być ona zgodna z Twoimi poglądami.
- Staraj się wzbudzić zaufanie swojego rozmówcy, poruszaj tylko kwestie na które Ty i Twój rozmówca macie wpływ.
- Pamiętaj, żeby podczas rozmowy nazywać swoje emocje, to co odczułeś, co pomyślałeś, jaką reakcję wywołało w Tobie zachowanie twojego rozmówcy.
10. Bądź odpowiedzialny za sformułowania swoich wypowiedzi.
11. W celu zapobiegania powstawania konfliktów pamiętaj, aby stworzyć odpowiednią, bezpieczną atmosferę panującą w miejscu pracy, bądź pomocny i otwarty na potrzeby drugiego człowieka, rozbudź ciekawość uczniów, zachęcaj do udziału w różnych zajęciach pozalekcyjnych, akacjach wolontariatu.
12. Zawsze wyrażaj chęć pojednania się.
Zakończenie
Konflikt jest wpisany w życie każdego człowieka, każdej grupy społecznej i występuje w każdym miejscu pracy, również w szkole. Konfliktów nie da się uniknąć, ale można prowadzić wszelkie działania zmierzające do zmniejszenia jego zasięgu. Należy prowadzić działania mające na celu zapobieganie konfliktom. Ważnym aspektem podczas postępowania w sytuacji konfliktowej jest komunikacja interpersonalna, to dzięki technikom komunikowania się, jesteśmy w stanie zmniejszyć rozmiary sytuacji konfliktowej.
Moim zdaniem jedną z najważniejszych i podstawowych metod rozwiązywania konfliktów w szkole powinna być mediacja, która jest metodą skuteczną i praktycznie nie zawodną, ponieważ przyczynia się do usunięcia konfliktu lub diametralnie go zmniejsza.
Nauczyciele powinni doskonalić się w materii sposobów rozwiązywania konfliktów, zasad komunikowania się, mediacji, biorąc udział w szkoleniach typu warsztatowego. Warto pomyśleć nad stworzeniem w szkołach „Kącika mediacji”, gdzie zatrudnienie znalazłby profesjonalny mediator, od którego mogliby się uczyć nie tylko uczniowie ale i kadra pedagogiczna.
Piotr Kaźmierczak – uczestnik Kursu Zarządzania Oświatą organizowanego przez Instytut Kształcenia EKO-TUR, Niepubliczną Placówkę Doskonalenia Nauczycieli
