Integracja sensoryczna (ang. ‘sensory integration’ – SI) jest procesem przetwarzania w mózgu informacji odbieranych przez zmysły naszego ciała oraz otoczenia w celu wykorzystania ich w codziennym życiu.
To skomplikowany proces, podczas którego układ nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów, organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w działaniu.
Termin integracja pochodzi od łacińskiego słowa integratio, czyli ‘składanie całości’. Integracja w układzie nerwowym polega na tym, że komórka nerwowa (neuron) położona na danym piętrze układu zbiera i składa informacji z wielu neuronów leżących na niższym piętrze. Następnie – na coraz wyższych piętrach – stopień integracji jest coraz większy.
Integracja czynności zmysłowo-ruchowych to proces, w którym mózg przyjmuje, rozpoznaje, segreguje, interpretuje, integruje już z posiadanymi, rejestruje i koduje, aby odpowiedzieć właściwą reakcją.
Nieprawidłowości SI
Nieprawidłowości procesu SI objawiają się występowaniem specyficznych problemów i nazywane są zaburzeniami procesów integracji sensorycznej. W najczystszej postaci występują u dzieci z prawidłowym rozwojem intelektualnym, w innych przypadkach są zaburzeniami współistniejącymi. Dzieci z zaburzeniami tego typu wymagają specjalnej pomocy, między innymi postępowania nazywanego terapią zaburzeń integracji sensorycznej, czyli terapii SI.
W ramach w/w zaburzeń wyróżniamy:
- Niezręczność ruchową,
- Minimalne zaburzenia czynności mózgu,
- Rozwojową dyspraksję,
- Rozwojowe zaburzenia koordynacji,
- Zaburzenia regulacji procesów sensorycznych.
Rozwój integracji w obrębie narządów zmysłów
Twórczynią neurobiologicznych podstaw teorii SI była dr Jean Ayres, która opracowała sposoby badania i terapii zaburzeń integracji układów zmysłów. Jej zdaniem, integracja rozwija się stopniowo, według kolejno przebiegających etapów:
W okresie prenatalnym najwcześniej na bodźce reagują zmysły:
- Dotyku (eksterocepcja);
- Równowagi (układ przedsionkowy);
- Czucia głębokiego (propriocepcja);
Po urodzeniu w rozwoju współdziałania narządów zmysłów dr Ayres wyróżnia kolejne etapy:
Poziom I okres noworodkowy i pierwsze miesiące życia, w którym można zaobserwować:
-typowe odruchy bezwarunkowe,
-stopniowy rozwój pracy mięśni przeciw sile grawitacji (praca antygrawitacyjna), który przejawia się zmianą ułożenia ciała (postawy),
-początek współpracy mięśni poruszającymi gałkami ocznymi,
-dzięki pozytywnym doznaniom płynącym z układu dotykowego i równowagi podczas zabiegów pielęgnacyjnych i karmienia rozwija się więź uczuciowa z matką,
-zmysły dotyku, propriocepcji i równowagi coraz lepiej współpracują ze sobą.
Poziom II obejmuje:
-zmianę odruchów pierwotnych w coraz bardziej złożone reakcje i wykształcenie się odruchów dowolnych,
-początki rozwoju schematu ciała dzięki tworzeniu się czucia linii środkowej, czyli głównej osi ciała,
-powstającą koordynację ruchów między obu stronami ciała i początki własnej, ukierunkowanej aktywności, koncentracji uwagi i planowania ruchu,
-układ czucia powierzchownego (dotykowy, propriocepja) i narządów równowagi współpracują jeszcze ściślej.
Poziom III dotyczy:
-dalszego rozwoju celowej i dowolnej aktywności ruchowej,
-rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej i percepcji wzrokowej,
-współdziałania zmysłu słuchu i wzroku ze współpracującymi już ze sobą zmysłami dotyku, równowagi i czucia głębokiego.
Poziom IV rozwija się do końca okresu przedszkolnego, a wynikiem końcowym podstawowej integracji zmysłów powinno być osiągnięcie:
-zdolności do koncentracji;
-zdolności do organizacji wszelkich zamiarów, działań i własnych myśli,
-poczucia własnej wartości,
-opanowania,
-pewności siebie,
-zdolności do nauki, abstrakcyjnego myślenia i rozumowania,
-dominacji jednej strony ciała i półkuli mózgu,
-przyswojenia odpowiednich, obowiązujących w danej kulturze wzorców zachowania.
Jeśli na kolejnych etapach dziecko nie rozwinie pewnych umiejętności, podstawa rozwoju następnych może być niewłaściwa i wtedy pojawią się zaburzenia w umiejętnościach lub zachowaniu dziecka.
