W dzisiejszych czasach główne zadanie szkoły, przede wszystkim nauczycieli, to nauczyć uczniów uczyć się skutecznie. Helena Parkhurst, twórczyni tzw. planu daltońskiego, mówi o nauczycielu jako „specjaliście” z poszczególnych przedmiotów, który pobudza uczniów do samodzielnego myślenia i działania, rozwija ich zainteresowania i zamiłowania, udziela rad i wskazówek oraz śledzi indywidualny postęp każdego ucznia. Nauczyciel i uczeń zbliżają się do siebie dzięki wzajemnemu zaufaniu. Poziom kompetencji nauczyciela, od tego, co nauczyciel przekazuje uczniom i w jaki sposób dokonuje przekazu, wpływa na możliwość uczenia się i sukces lub jego brak.
Na efektywność pracy szkoły wpływa to, w jaki sposób nauczyciel potrafi wpływać na zaangażowanie się ucznia w proces uczenia się. Nauczyciel powinien wykształcić u ucznia:
- poczucie przynależności, czyli uczucie aprobaty i uznania ze strony osób szczególnie ważnych,
- aspiracje – nauczyciel musi wytworzyć u ucznia poczucie, iż ma wierzyć, iż nauka jest celowa,
- poczucie bezpieczeństwa,
- poczucie sukcesu, który z pewnością nastraja pozytywnie do nauki.
W dobie reformy nauczyciel musi przede wszystkim zmienić styl nauczania. Tym lepszy będzie nauczyciel, im ciekawsze będzie potrafił stworzyć sytuacje dydaktyczne. Nauczyciel, chcąc być efektywnym w tym, co robi, chcąc wpłynąć na jakość pracy, musi poznać indywidualne potrzeby uczniów, dostosować umiejętnie do nich odpowiednie metody nauczania i tak stworzyć środowisko dla procesu uczenia się, by było pomocne w osiąganiu zamierzonych efektów zajęć.
Nauczyciel, analizując efekty wykonywanej pracy, dostrzega błędy i zmienia swoją aktywność. Powtarzając te same zadania, realizuje je na zdecydowanie wyższym poziomie. Nauczyciele z odpowiednimi kompetencjami powinni podejmować działalność na terenie szkoły i klasy, aby stworzyć optymalne warunki do zaspokojenia potrzeb ucznia. Umiejętnością dobrego nauczyciela jest sposób odpowiedniego zachęcania uczniów do pracy poprzez:
- systematyczne ocenianie wyników uczenia się ucznia i dokonywanie analizy tych wyników;
- stawianie uczniom wymagań dostosowanych do ich potencjalnych możliwości;
- umiejętne działanie nauczyciela, dzięki któremu uczniowie wykazują umiejętne planowanie swoich działań edukacyjnych i dokonywanie samooceny ich wykonania;
- kształcenie umiejętności u uczniów rozwiązywania problemów edukacyjnych w sposób indywidualny i zespołowy;
- uczniowie potrafią poszukiwać i przetwarzać informacje z zakresu danego przedmiotu;
- wykształcenie u uczniów poczucia, iż mogą osiągnąć sukcesy i powodzenie w uczeniu się danego przedmiotu. Ważną kompetencją nauczyciela jest też motywowanie uczniów do pracy w celu podnoszenia jakości pracy szkoły.
Modele uczenia się:
1. Model alfa, od wiadomości teoretycznych do umiejętności praktycznych, esencjalistyczny, jest najbardziej rozpowszechniony w edukacji. Pojęcia, czyli znaczenia określonych nazw, stanowią w tym modelu elementy budowlane wiedzy. Rozróżnianie tych pojęć, ustalanie zakresu, wiązanie w systemy i analiza struktury systemów to ogromne zadanie nauczycieli odpowiednich przedmiotów szkolnych, a uczenie się tych czynności to ogromne zadanie uczniów.
2. Model beta uczenia się to przechodzenie od działań praktycznych do umiejętności posługiwania się teorią przedmiotu. Pod wpływem ciekawości poznawczej, naturalnej dla wszystkich wyższych organizmów żywych, uczeń próbuje tutaj działania „po swojemu”, a następnie, kumulując doświadczenia i pogłębiając zainteresowania, sięga po teoretyczne wyjaśnienia zależności.
3. Model gamma znany jest w dydaktyce jako uczenie się przez odkrywanie (Wincenty Okoń). Metoda kształcenia oparta na takim uczeniu się jest znana pod nazwą nauczania problemowego.
4. Model delta uczenia się to przechodzenie od umiejętności rozwiązywania problemów praktycznych do teoretycznych wiadomości przedmiotowych, uzasadniających wybrane rozwiązania. Jest silnie skojarzone z uczeniem się przez przeżywanie.
Jak podnieść efektywność nauczania w szkole?
Według Alistaira Smitha skuteczność działań nauczyciela jest uwarunkowana określonymi zasadami:
1. Zdobycie wiedzy o umyśle i zasadach jego funkcjonowania podczas uczenia się.
2. Stworzenie na zajęciach atmosfery dobrej zabawy – stanu „czujnej gotowości”.
3. Całkowite wykorzystanie możliwości intelektualnych uczniów.
4. Efektywne uczenie się odbywa się za pomocą środków wizualnych (wzrokowych), audytywnych (słuchowych) i kinestetycznych (czuciowo-ruchowych).
5. Trafne dobieranie strategii nauczania i uczenia się.
6. Tworzenie środowiska, które zapewnia wysoką samoocenę i wiarę w siebie.
7. Próbowanie, testowanie i weryfikowanie różnych metod nauczania.
