Tematyka mediacji i negocjacji, z uwagi na wyzwania stawiane społeczeństwu obywatelskiemu, jest w dzisiejszych czasach bardzo popularna. Procesy te stosowane są na wielu płaszczyznach życia codziennego: w życiu zawodowym w aspekcie prowadzenia działalności gospodarczej, czy aspekcie prawnym, a także w życiu prywatnym, w szczególności w kontekście relacji rodzinnych i małżeńskich.
Powyższą problematykę porusza najczęściej przedmiotowa literatura z zakresu psychologii, prawa, ekonomii czy socjologii – obszarów, w których zdaje się, że procesy mediacji i negocjacji najczęściej znajdują swoje zastosowanie. W związku z powyższym, informacje na temat procesów mediacji oraz negocjacji można odnaleźć w publikacjach obejmujących szeroki zakres wiedzy, opracowanej na użytek różnych dyscyplin.
Jedną z podstawowych pozycji wydawniczych stanowi publikacja Christophera
W. Moore’a, w której to autor krok po kroku prowadzi czytelnika po meandrach mediacji, w dokładny sposób tłumacząc, na czym polega cały proces[1]. Kolejne wartościowe opracowanie stanowi praca zbiorowa powstała pod redakcją Ewy Gmurzyńskiej i Rafała Morka – kompendium wiedzy przedstawiające proces mediacji w ujęciu teoretycznym, jak i praktycznym[2]. Praca ta zawiera wiele cennych wskazówek oraz przykładów, zebranych w oparciu o doświadczenia płynące z prawdziwych mediacji. Czytelnik, oprócz teoretycznego wprowadzenia w pojęcie „mediacji”, znajdzie w cytowanej publikacji m.in. część poświęconą jej historycznej perspektywie[3]. Kolejna z prac zbiorowych, powstała pod redakcją Magdaleny Tabernackiej, to publikacja pt. „Mediacje ponad podziałami”[4], omawiająca zagadnienie dążenia do osiągnięcia porozumienia i zniesienia podziałów, dzięki wykorzystaniu narzędzia mediacji. Natomiast zastosowanie samych negocjacji, przedstawili w swojej książce Anna i Sławomir Winchowie, prezentując zagadnienie z punktu widzenia teorii oraz praktyki[5]. Autorzy poddali analizie taktyki oraz strategie negocjacyjne, wykorzystywane m.in. w prowadzeniu działalności gospodarczej. Nie stanowi to jednak przeszkody w przeniesieniu doświadczenia wynikającego z powyższych przykładów na grunt oświaty.
Część z autorów, w tym Kamila Bargiel-Matusiewicz, omówiła w swoich pracach wykorzystanie zarówno procesu mediacji, jak i negocjacji[6]. Cytowana pozycja składa się z rozdziałów, poświęconych m.in. charakterystyce prawidłowej komunikacji, konfliktom interpersonalnym i sposobom ich właściwego rozwiązywania. Kolejnym z opracowań jest publikacja Sławy Tusznio i Moniki Wojtkowiak, w której to autorki omówiły zastosowanie elementów komunikacji w prowadzeniu mediacji i negocjacji, w tym kwestię prawidłowego formułowania pytań, a także teorię stosowania obu narzędzi w sprawach karnych, rodzinnych oraz biznesie[7]. Wymienione procesy scharakteryzowała kompleksowo również Magdalena Taberancka, w swoim obszernym opracowaniu pt. „Negocjacje i mediacje w sferze publicznej”[8].
Procesom mediacji oraz negocjacji zostało poświęconych także wiele artykułów naukowych. Z uwagi na charakter tych publikacji, czytelnik zainteresowany tematyką niniejszej pracy ma możliwość zapoznania się z pojedynczym, wybranym zagadnieniem. Wśród tych pozycji możemy wymienić artykuł Marka Sikorskiego, dotyczący kompetencji komunikacyjnych nauczycieli[9]. Autor w cytowanej pracy charakteryzuje znaczenie umiejętności komunikacyjnych nauczyciela w kontekście efektywności procesu kształcenia.
M. Sikorski wylicza wśród podstawowych kompetencji nauczyciela, mających wpływ na poprawność komunikacji, m.in. umiejętność negocjacji i mediacji[10]. Rolę nauczyciela jako mediatora omówiła szerzej Maria Zajączkowska, charakteryzując w swojej pracy udział nauczyciela w procesie mediacji w sporach uczniowskich[11]. Autorka przedstawiła także przyczyny konfliktów oraz znaczenie samego procesu mediacji w szkole. Z kolei wariant wykorzystania mediacji rówieśniczych związanych z przeniesieniem zadania lidera mediacji z nauczyciela na ucznia, przybliżyła w swojej publikacji Magda Urbańska[12]. Wspomniana autorka skupiła się także na omówieniu znaczenia procesu mediacji w kontekście działań mających na celu zapobieganie przemocy w szkole. Powyższe działanie opierało się na wprowadzeniu szkolnego programu mediacji angażującego całą społeczność szkolną[13]. Zasadność działań profilaktyczno-edukacyjnych w kontekście niwelacji agresji w środowisku szkolnym poruszyły także Monika Wojtkowiak i Katarzyna Potaczała-Perz[14].
Natomiast czytelnik zainteresowany efektami realizacji w środowisku szkolnym warsztatów mediacyjnych, stanowiących część młodzieżowego programu wsparcia rówieśniczego, może zapoznać się z pracą Agnieszki Lewickiej-Zelent i Ewy Trojanowskiej[15]. Publikacja ta koncentruje się na omówieniu wyników działań podjętych w szczególności w odniesieniu do uczniów sprawiających trudności wychowawcze.
Znaczenie potrzeby nauczania technik negocjacji i mediacji w procesie kształcenia uczniów, jak i nauczycieli, podkreśliła w swojej pracy Hanna Przybyła-Basista[16].
Zgodnie z poglądem autorki, realizacja powyższego założenia, polegająca na wprowadzeniu do programu kształcenia nauczycieli sztuki negocjacji i mediacji, jest niezbędna do tego, aby możliwe było uwzględnienie w większym stopniu edukacji emocjonalnej i społecznej dzieci i młodzieży oraz aby nauczyciele mogli „[…] wyjść poza swą tradycyjną rolę, przełamać dotychczasowe schematy „odnajdowania siebie w szkole”, w przeładowanych treściami programach, nauczyć się szukać „luki” czy raczej okazji do myślenia o szkole jako o instytucji pełniącej funkcję wychowania i socjalizacji dzieci”[17].
Jeśli zatem ktoś chce zgłębić tajniki mediacji i negocjacji, powinien sięgnąć po fachową literaturę. Powodzenia!
Katarzyna Zielonka – uczestniczka kursu kwalifikacyjnego
[1] C.W. Moore, Mediacje. Praktyczne strategie rozwiązywania konfliktów, Warszawa 2016.
[2] Mediacje. Teoria i praktyka, red. E. Gmurzyńska, R. Morek, Warszawa 2018.
[3] S. Kordasiewicz, Historyczna i międzynarodowa perspektywa mediacji, w: Mediacje. Teoria i praktyka, red. E. Gmurzyńska, R. Morek, Warszawa 2018, s. 39-56.
[4] Mediacje ponad podziałami, red. M. Tabernacka, Wrocław 2013.
[5] A. Winch, S.Winch, Negocjacje. Jednostka, organizacja, kultura, Warszawa 2010.
[6] K. Bargiel-Matusiewicz, Negocjacje i mediacje, Warszawa 2014.
[7] S. Tusznio, M. Wojtkowiak, Mediacje i negocjacje jako formy rozwiązywania konfliktu, Kielce 2004.
[8] M. Tabernacka, Negocjacje i mediacje w sferze publicznej, Warszawa 2018.
[9] M. Sikorski, Kompetencje komunikacyjne nauczycieli, Colloquium, 2010, t. 2, s. 155-172.
[10] Tamże, s. 164, 166.
[11] M. J. Zajączkowska, Nauczyciel jako mediator w sporach uczniowskich, Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, 2007, t. 2, s. 51-58.
[12] M. Urbańska, Mediacje rówieśnicze – edukacja w kierunku pokojowego rozwiązywania konfliktów uczniowskich, Edukacja-Technika-Informatyka, 2018, nr 1, s. 286-290. Tematykę mediacji rówieśniczych przybliżyła także Renata Raszewska-Skałecka, poświęcając temu zagadnieniu jeden z rozdziałów pracy zbiorowej, zob. R. Raszewska-Skałecka, Mediacje rówieśnicze jako instrument przeciwdziałania agresji i rozwiązywania konfliktów w szkole, w: Mediacje ponad podziałami, red. M. Tabernacka, Wrocław 2013, s. 71-83.
[13] M. Urbańska, Szkolny program mediacyjny jako narzędzie zapobiegania przemocy w szkole, Edukacja-Technika-Informatyka, 2018, nr 4, 442-447.
[14] M. Wojtkowiak, K. Potaczała-Perz, Mediacja w profilaktyce szkolnej, Resocjalizacja Polska (Polish Journal of Social Rehabilitation), 2014, nr 6, s. 135-150.
[15] A. Lewicka-Zelent, E. Trojanowska, Wzmacnianie zasobów osobistych uczestników warsztatów mediacyjnych – uczniów sprawiających trudności wychowawcze, Chowanna, 2015, t. 1, s. 251-267.
[16] H. Przybyła-Basista, Inteligencja emocjonalna i możliwości jej rozwijania w szkole, Chowanna, 2000, t. 1,
s. 135-143.
[17] Tamże, s. 141.
