Teoria zarządzania mówi, że na potencjał organizacji składają się takie kryteria jak: przywództwo, strategia i planowanie, pracownicy, partnerstwo i zasoby oraz procesy. Mimo że pracowników wymieniłam tu dopiero na trzecim miejscu, uważam, że to ludzie są najcenniejszym zasobem organizacji. Sposób, w jaki pracownicy wzajemnie oddziałują na siebie oraz zarządzają dostępnymi zasobami decyduje o sukcesie organizacji. Jest to jednak najtrudniejszy do zarządzania zasób, choćby ze względu na swoją różnorodność. O efektywności pracowników decyduje wiele czynników. Jednym z najważniejszych niewątpliwie jest motywacja. To ona sprawia, że człowiek pokonując przeszkody dąży do wytyczonego przez siebie lub organizację celu, by następnie cieszyć się z jego osiągnięcia.
Co zatem motywuje nauczycieli i jakie są kryteria sukcesu procesu motywacyjnego? W ostatnim tygodniu przeczytałam w „Głosie Nauczycielskim” wywiad z Joanną Urbańską, nauczycielką biologii, chemii i fizyki w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Susku, która została Nauczycielem Roku 2016. Pani Joanna mówi: „Mam to szczęście, że wykonuję zawód, który jest jednocześnie moją pasją i sprawia mi przyjemność”, a za chwilę dodaje: „Motywują mnie uczniowie, z którymi rokrocznie osiągamy sukcesy w ogólnopolskich, wojewódzkich i regionalnych konkursach. Gdy widzę ich zapał do pracy, entuzjazm i wiarę w to, że nam się uda, że warto, dodaje mi to skrzydeł”3. I kiedy to czytam czuję ogromne uznanie i szacunek dla tej osoby i cieszę się, że tacy nauczyciele są „wyławiani” i nagradzani. I myślę sobie, że będąc na miejscu każdego dyrektora szkoły, chciałabym mieć w swoim gronie choć jednego takiego nauczyciela.
Uważnie nasłuchuję rozmów na temat systemu motywowania nauczycieli do pracy i propozycji podwyższenia skuteczności jego działania. Dużo jest negatywnych opinii temat obecnych rozwiązań. Zarzuca się, że nauczyciele są źle motywowani, szczególnie ci, którzy osiągnęli już stopień nauczyciela dyplomowanego, że ani system awansu zawodowego, ani wynagradzania nie sprzyjają podnoszeniu efektywności pracy nauczycieli. Szczególnie tych z większym stażem. Druga strona mówi natomiast, że to właśnie dyplomowani nauczyciele, doświadczeni i wykwalifikowani, są największym potencjałem szkoły i przestrzegają MEN przed pomysłem wcześniejszych emerytur dla nauczycieli, obawiając się utraty tych pracowników. Wiele z poruszanych kwestii dotyczy awansu zawodowego nauczycieli – w tym wprowadzenia nowego stopnia nauczyciela specjalisty i podwyżek wynagrodzeń.
Dyskusje te wskazują, że głównymi czynnikami motywującymi nauczycieli do pracy są wynagrodzenia i awans zawodowy. Są to jednak czynniki, na które dyrektor szkoły ma jedynie niewielki wpływ, opisane są one w prawie oświatowym, a dyrektor staje się niejako ich wykonawcą. Może on jednak zbudować swój system motywacyjny w oparciu o czynniki niezależne od przepisów prawa, dostosowane do potrzeb indywidualnych własnej szkoły i jej pracowników. Czynniki te będą szczególnie ważne dla nauczycieli starszych, stojących wysoko na drabinie awansu zawodowego.
Dyrektor szkoły musi być świadomy potrzeb i różnic w swoim gronie pedagogicznym i powinien pozwolić nauczycielom, aby poczuli się potrzebni i doceniani niezależnie od wieku i stażu pracy. Dobrze zmotywowani i zaangażowani pracownicy to jeden z kluczowych czynników sukcesu współczesnych organizacji, dlatego zrozumienie zjawiska motywacji przez przełożonych jest bardzo istotne, ponieważ to do ich obowiązków należy ukierunkowanie motywacji swoich pracowników w taki sposób, aby osiągnęli cele własne i firmy.
Motywacja jest procesem bardzo złożonym, a więc kierowanie nim wymaga od przełożonego wielu umiejętności. Każdy dyrektor musi samodzielnie opracować własny system motywacyjny, dostosowany do potrzeb swoich pracowników oraz własnych predyspozycji. Proponuję, aby opracowanie takiego systemu rozpocząć od zbudowania kryterium sukcesu – odpowiedzi na pytanie – co to dla mnie znaczy „zmotywowany nauczyciel”? Bardzo bliskie moim poglądom są kryteria, które stawia przed kandydatami do tytułu Nauczyciela Roku kapituła konkursu4:
Nauczyciel lub wychowawca, który potrafi dostrzec potrzeby ucznia oraz ma osiągnięcia nie tylko w pracy dydaktycznej, ale i wychowawczej. Konkursowe jury nie mierzy osiągnięć nauczycieli wyłącznie liczbą ukończonych kursów i przygotowanych olimpijczyków ani wynikami zewnętrznych testów. Ocenia za to innowacyjność nauczyciela, jego zaangażowanie, umiejętność współpracy z innymi, pomysłowość i pasję5.
Moim zdaniem można je przyjąć za definicję w pełni zmotywowanego nauczyciela.
Stworzenie systemu motywacyjnego, który mógłby w istotny sposób zachęcać do zwiększonego wysiłku jest zależne od wielu czynników. Działania w kierunku opracowania go mogą zatem stanowić poważne wyzwanie dla dyrektora, stojącego „na starcie”. Szczególnie, że bardzo często nasze wyobrażenia dotyczące tego, co motywuje pracowników rozmija się z tym, co faktycznie jest źródłem motywacji, dlatego postanowiłam przyjrzeć się bliżej teorii motywacji oraz sposobom motywowania pracowników, które może wykorzystać w swojej pracy dyrektor szkoły.
Magdalena Sycik
1Głos nauczycielski, nr 42, 19 października 2016 r.
2Czyt. konkurs Nauczyciel Roku organizowany od 2002 r. przez redakcję „Głosu Nauczycielskiego” przy współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej
3https://men.gov.pl/ministerstwo/informacje/19861
