Zadania szkoły – nauczycieli w zakresie komunikacji interpersonalnej i budowania właściwych relacji społecznych mają swoje uwarunkowania w prawie oświatowym. Jest to nadrzędny element do efektywnej realizacji obowiązków szkoły, w których integralne miejsce zajmuje uczeń.
Wytyczne podstawy programowej, zapisy dotyczące oceniania, realizacja pomocy psychologiczno-pedagogicznej, kompetencje kluczowe, wymagania wobec szkół i placówek dotyczą umiejętności komunikacyjnych, wymagają od nauczycieli stosowania odpowiednich technik komunikacyjnych do autentycznej pracy w osiąganiu priorytetowych celów kształcenia.
Poniżej przedstawiam najważniejsze zapisy prawa oświatowego, które determinują konieczność posługiwania się właściwym modelem komunikacji dla uzyskania oczekiwanych wyników pracy.
PODSTAWA PROGRAMOWA
Kształcenie w szkole podstawowej stanowi fundament wykształcenia. Zadaniem szkoły jest łagodne wprowadzenie dziecka w świat wiedzy, przygotowanie do wykonywania obowiązków ucznia oraz wdrażanie do samorozwoju. Szkoła zapewnia bezpieczne warunki oraz przyjazną atmosferę do nauki, uwzględniając indywidualne możliwości i potrzeby edukacyjne ucznia. Najważniejszym celem kształcenia w szkole podstawowej jest dbałość o integralny rozwój biologiczny, poznawczy, emocjonalny, społeczny i moralny ucznia.
Kształcenie ogólne w szkole podstawowej ma na celu:
1) wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, altruizmu, patriotyzmu i szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele);
2) wzmacnianie poczucia tożsamości indywidualnej, kulturowej, narodowej, regionalnej i etnicznej;
3) formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób;
4) rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość;
5) rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania;
6) ukazywanie wartości wiedzy jako podstawy do rozwoju umiejętności;
7) rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki;
8) wyposażenie uczniów w taki zasób wiadomości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat;
9) wspieranie ucznia w rozpoznawaniu własnych predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji;
10) wszechstronny rozwój osobowy ucznia przez pogłębianie wiedzy oraz zaspokajanie i rozbudzanie jego naturalnej ciekawości poznawczej;
11) kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość;
12) zachęcanie do zorganizowanego i świadomego samokształcenia opartego na umiejętności przygotowania własnego warsztatu pracy;
13) ukierunkowanie ucznia ku wartościom.
Najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole podstawowej to:
1) sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;
2) sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
3) poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
4) kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
5) rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
6) praca w zespole i społeczna aktywność;
7) aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.
Praca metodą projektu
Metoda projektu zakłada znaczną samodzielność i odpowiedzialność uczestników, co stwarza uczniom warunki do indywidualnego kierowania procesem uczenia się. Wspiera integrację zespołu klasowego, w którym uczniowie, dzięki pracy w grupie, uczą się rozwiązywania problemów, aktywnego słuchania, skutecznego komunikowania się, a także wzmacniają poczucie własnej wartości.
Zadaniem szkoły jest ukierunkowanie procesu wychowawczego na wartości, które wyznaczają cele wychowania i kryteria jego oceny. Wychowanie ukierunkowane na wartości zakłada przede wszystkim podmiotowe traktowanie ucznia, a wartości skłaniają człowieka do podejmowania odpowiednich wyborów czy decyzji.
KOMPETENCJE KLUCZOWE
Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2018r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie „uczenia się przez całe życie”
- Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji
(kształcenie umiejętności porozumiewania, rozumienia i tworzenia informacji zdolność wyrażania potrzeb i argumentowania własnego stanowiska, budowania relacji)
- Kompetencje w zakresie wielojęzyczności
- Kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii
- Kompetencje cyfrowe
- Kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się
- Kompetencje obywatelskie, inicjatywność i przedsiębiorczość
- Świadomość i ekspresja kulturalna
OCENIANIE
USTAWA Z DNIA 7 WRZEŚNIA 1991 R. O SYSTEMIE OŚWIATY (DZ. U. Z 2019 R. POZ. 1481, 1818 I 2197)
Roz. 3a Art. 44b. Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia
5. Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego, które ma na celu:
1) informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;
2) udzielanie uczniowi pomocy w nauce poprzez przekazanie uczniowi informacji o tym, co zrobił dobrze i jak powinien się dalej uczyć;
3) udzielanie wskazówek do samodzielnego planowania własnego rozwoju;
4) motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;
5) dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i trudnościach w nauce i zachowaniu ucznia oraz o szczególnych uzdolnieniach ucznia;
6) umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.
8. Nauczyciele na początku każdego roku szkolnego informują uczniów oraz ich rodziców, a w szkole policealnej – uczniów, o:
1) wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych, a w szkole policealnej – semestralnych, ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania
Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości.
WYMAGANIA WOBEC SZKÓŁ I PLACÓWEK
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. poz. 1611 oraz z 2019 r. poz. 1575)
1. Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się.
Nauczyciele mają stosować metody adekwatne do potrzeb uczniów oraz współpracować między sobą w planowaniu i realizowaniu procesów edukacyjnych. Pozostałe zadania nauczycieli: rozwijanie umiejętności uczenia się wśród uczniów, tworzenie atmosfery sprzyjającej uczeniu się, komunikowanie celów i oczekiwań, motywowanie i wspieranie uczniów, jasny sposób informowania uczniów o ich postępach, który pomaga im się uczyć.
2. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej.
Realizacja podstawy programowej pozwala na wspomaganie procesu rozwoju uczniów i kształtowanie postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu.
3. Uczniowie są aktywni.
Szkoła ma wspierać uczniów w podejmowanych przez nich samodzielnych inicjatywach, wpływających na ich wszechstronny rozwój.
4. Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne.
Wymaganie to jest ważne dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, uznającego wartości i uniwersalne normy. Realizowane w szkole działania wychowawcze i profilaktyczne mają być dostosowane do potrzeb uczniów i środowiska oraz eliminować zagrożenia i wzmacniać wśród uczniów/wychowanków zachowania pożądane.
5. Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji.
Szkoła ma za zadanie diagnozować indywidualną sytuację ucznia, tak, aby jak najlepiej kształtować proces kierowania rozwojem ucznia. Podstawowy postulat to formułowanie celów i oczekiwań wobec uczniów na miarę ich możliwości oraz wspieranie ich w osiąganiu zakładanych celów zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami.
6. Rodzice są partnerami szkoły lub placówki.
Szkoła ma wymagać zaangażowania rodziców w proces edukacyjny ich dziecka oraz włączać rodziców w proces podejmowania decyzji dotyczących istotnych aspektów pracy szkoły lub placówki.
7. Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska lokalnego na rzecz wzajemnego rozwoju. Konieczna jest współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym.
8. Szkoła lub placówka, organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy wyników egzaminu ósmoklasisty egzaminu maturalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych.
9. Zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi.
POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 1591, z 2018 r. poz. 1647 oraz z 2019 r. poz. 323)
§ 2. 1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym.
2. Potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, szkole i placówce wynika w szczególności:
1) z niepełnosprawności;
2) z niedostosowania społecznego;
3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym;
4) z zaburzeń zachowania lub emocji;
5) ze szczególnych uzdolnień;
6) ze specyficznych trudności w uczeniu się;
7) z deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych;
8) z choroby przewlekłej;
9) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych;
10) z niepowodzeń edukacyjnych;
11) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi;
12) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.
13. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana w przedszkolu, szkole i placówce rodzicom uczniów i nauczycielom polega na wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększania efektywności pomocy udzielanej uczniom.
Ponadto:
KODEKS PRACY
Obowiązki pracodawcy
- wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego;
- pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi;
Powyższe zapisy prawa oświatowego, efektywność realizacji nałożonych na szkoły i nauczycieli obowiązków, wymagają umiejętności komunikacyjnych i stosowania odpowiednich narzędzi w budowaniu właściwych relacji nie tylko w środowisku szkolnym.
Istotnym jest znajomość zapisów prawa oświatowego i oczekiwań w stosunku do społeczności szkolnych (nauczycieli – uczniów – rodziców). Wypracowanie właściwego kierunku działań, opartego na wzajemnym dialogu, uwzględniającym wspólne potrzeby jest kluczem do sukcesu współczesnej szkoły.
Oczywiście niezbędnym elementem rzetelnej realizacji powierzonych obowiązków dydaktyczno-wychowawczych jest odpowiednia wiedza i umiejętności praktyczne w zakresie komunikacji w modelu „wygrany- wygrany”. Szkolenie w tej dziedzinie pomoże z powodzeniem sprostać niełatwym procesom edukacyjnym.
Mariola Piątek
