Zasady te dotyczą oceniania uczniów, ale bez wątpienia można je rozciągnąć na ocenianie pracy zawodowej nauczycieli. To zwykle nauczyciel ocenia uczniów wg przygotowanych wcześniej i jawnych kryteriów, natomiast sam oceniany jest nie tylko przez uczniów w trakcie codziennej pracy, lecz także przez ich rodziców, środowisko, ale i przez dyrektora – przełożonego służbowego, który w wyniku sprawowanego nadzoru pedagogicznego ustala ocenę pracy zawodowej nauczyciela.
Ocenianie pracy zawodowej nauczyciela ujęte jest w przepisach prawa oświatowego. Regulują je zapisy ustawy o systemie oświaty, ustawy Karta Nauczyciela i Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego, które umieszczone jest pod poz. 1538.
Dyrektor szkoły przygotowując procedury obowiązujące w szkole w zakresie oceniania pracy zawodowej nauczyciela bezwzględnie ujmuje:
1. stopień realizacji zadań określonych w art. 6 Karty Nauczyciela, czyli zakres obowiązków i powinności nauczycielskich, które określają szczególny charakter zawodu:
Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.”;
2. zadań określonych w art. 4 ustawy o systemie oświaty:
,,Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia”.
3) zadań statutowych szkoły,
4) obowiązków określonych w art. 42 ust. 2 KN
„W ramach czasu pracy, (…), oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel obowiązany jest realizować:
1. zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz,(…),
2. inne czynności wynikające z zadań statutowych szkoły,
3. zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym”.
Ponadto cytowane wyżej rozporządzenie w § 2 ust. 8. określa, że: dyrektor szkoły dokonuje oceny pracy nauczyciela, uwzględniając w szczególności:
,,1) poprawność merytoryczną i metodyczną prowadzonych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prawidłowość realizacji innych zadań zawodowych wynikających ze statutu szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, kulturę i poprawność języka, pobudzanie inicjatywy uczniów, zachowanie odpowiedniej dyscypliny uczniów,
2) zaangażowanie zawodowe nauczyciela (uczestnictwo w pozalekcyjnej działalności szkoły, udział w pracach zespołów nauczycielskich, podejmowanie innowacyjnych działań w zakresie nauczania, wychowania i opieki, zainteresowanie uczniem i jego środowiskiem, współpraca z rodzicami),
3) aktywność nauczyciela w doskonaleniu zawodowym,
4) działania nauczyciela w zakresie wspomagania wszechstronnego rozwoju ucznia, z uwzględnieniem jego możliwości i potrzeb,
5) przestrzeganie porządku pracy (punktualność, pełne wykorzystanie czasu lekcji, właściwe prowadzenie dokumentacji)”.
Po wnikliwym przeanalizowaniu wymienionych kryteriów oceny pracy nauczyciela zawartych w aktach prawnych można stwierdzić, że są dość ogólnikowe i wieloznaczne. Stąd kryteria oceny muszą być jasno określone w wewnątrzszkolnych dokumentach i wpisywać się w koncepcję pracy szkoły, jej specyfikę i stałe podnoszenie jakości pracy. Każda szkoła ma autonomię i w granicach prawa powstają różne uregulowania uszczegółowiające kryteria zawarte w aktach prawnych. Nauczyciel musi być dokładnie zapoznany z zakresem stawianych wobec niego oczekiwań. Kryteria nie spełnią swojej funkcji, jeżeli nie zostaną publicznie przedstawione i wyjaśnione, a tym samym nie będą dla nauczycieli zrozumiałe.
Warto wspomnieć, że na ocenę pracy nauczyciela nie mogą, zgodnie z literą przywołanego wyżej rozporządzenia, mieć wpływu przekonania religijne i poglądy polityczne oraz odmowa wykonania polecenia służbowego, jeżeli wynikała ona z uzasadnionego przekonania nauczyciela, iż wydane polecenie było sprzeczne z dobrem ucznia, dobrem służby albo dobrem publicznym.
Zawsze też przy ocenianiu należy kierować się zasadą, że ocenie nie podlega człowiek, lecz zachowania i postawy mające wpływ na wykonywaną przez niego pracę.
