Wstęp
Ewaluacja powstała przeszło 80 lat temu w USA, jednak w Europie zaczęto ją stosować dopiero w latach osiemdziesiątych. Rozumie się ją jako narzędzie zarządzania organizacją i sposób wspierania rozwoju organizacyjnego. Gwałtowny rozwój teorii zarządzania i organizacji, idące za tym sukcesy w dziedzinie gospodarczej stały się inspiracją dla obszarów życia społecznego, w tym oświaty na całym świecie. Ewaluacja nie stanowi odrębnej nauki, choć czerpie z różnych dyscyplin, np. socjologii, psychologii, ekonomii, matematyki. Etymologia słowa ewaluacja odsyła do pojęcia wartości czy wartościowania. Jednak nie należy kojarzyć ewaluacji z zewnętrzną oceną, a tym bardziej z kontrolą. Proces ewaluacji jest bowiem dialogiem, podczas którego następuje wspólne dochodzenie do rozwoju[1]. Ewaluować to znaczy oceniać (od angielskiego słowa evaluate).
W celu wyjaśnienie pojęcia ewaluacji dla potrzeb dydaktyki i pedagogiki można przytoczyć kilka definicji.
Według „Wolnej encyklopedii” Ewaluacja to systematyczne badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu, działania (eksperymentu) bądź obiektu (programu komputerowego, programu nauczania, lekarstwa, rozwiązania technicznego) z punktu widzenia przyjętych kryteriów, w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia[2].;
Beata Ciężka uważa, że Ewaluacja jest grupą wszystkich narzędzi do pozyskiwania informacji mających wspomagać proces decyzyjny i budować współodpowiedzialność za osiąganie rezultatów pracy, nie oferuje natomiast gotowych rozwiązań czy sposobów postępowania[3].
Rozszerzona definicja ewaluacji prezentowana na stronach internetowych Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego, mówi że:
Ewaluacja to zaplanowany, systematyczny proces o charakterze poznawczym i wartościującym, obejmujący projektowanie czynności badawczych, zbieranie, analizę i ocenę danych dotyczących jakiegoś działania (np. programu), a następnie prezentowanie ich zainteresowanym odbiorcom. Każda ewaluacja przeprowadzana jest zgodnie z przyjętymi kryteriami i zmierza przede wszystkim do podniesienia jakości przedsięwzięcia, które bada[4].
Ewaluacja wewnętrzna, zwana również autoewaluacją, to jeden z filarów nowego systemu nadzoru pedagogicznego polskich szkół i placówek oświatowych, prowadzonego przez dyrektora. Celem nadrzędnym tego systemu jest wsparcie szkół w rozwoju i podnoszenie jakości edukacji. Do jego osiągnięcia niezbędna jest autorefleksja i analiza własnych działań, dokonywana przez nauczycieli i dyrektorów szkół. W tym właśnie ma pomóc autoewaluacja, która, odpowiednio przeprowadzona, daje odpowiedź na dwa zasadnicze pytania: gdzie jesteśmy i w jakim kierunku iść, aby się dale rozwijać?
Prawodawca pozostawił dyrektorom szkół i radom pedagogicznym szeroką autonomię. To oni decydują o tym, kiedy i w jakim zakresie przeprowadzać autoewaluację. Oczywiście analizując swoją pracę nauczyciele i dyrektorzy mogą się również inspirować wymaganiami zdefiniowanymi przez ministerstwo, zastanawiając się, w jakim stopniu to, co się robi w ich placówce, wpisuje się w te wymagania. Zawierają one bowiem bezpośrednie odniesienia do wartości edukacyjnych szkoły, takich jak uwzględnianie możliwości rozwojowych uczniów, ich chęć do uczestniczenia w zajęciach, kształtowanie właściwych postaw i zachowań społecznych, motywowanie czy wreszcie – osiąganie przez uczniów dobrych wyników[5].
„Ewaluacja wewnętrzna powinna być elementem codziennej praktyki szkolnej i dostarczać informacji, które pomogą dyrektorowi i nauczycielom podejmować słuszne i uzasadnione decyzje co do działalności placówki i organizacji pracy. Ma na celu wsparcie w szkołach i innych placówkach oświatowych profesjonalnej kultury organizacyjnej. Dla sensownego przeprowadzenie autoewaluacji kluczowe jest dokładne określenie jej przedmiotu. Może nim być działalność całej placówki lub jakiś wybrany obszar, np.: współpraca szkoły z rodzicami, prowadzenie zajęć, materiały dydaktyczne, zarządzenie szkołą. Podstawową inspiracją dla rady pedagogicznej o podjęciu działań ewaluacyjnych powinny być wyrażane przez nauczycieli, uczniów i ich rodziców potrzeby zmian w szkole5”
Ewaluacja jest refleksją nad jakością własnych działań. Jednak nie każdy namysł nad tym, co robimy nazwiemy ewaluacją. Można powiedzieć, że ewaluacja to rodzaj ustrukturyzowanej refleksji – a więc takiej, która ma określone ramy (cel, przedmiot), szuka odpowiedzi na konkretne pytania (pytania badawcze), wykorzystując określone źródła informacji i sposoby ich pozyskiwania (źródła danych i metody badawcze). Zdefiniowane są również jej ramy czasowe (harmonogram) oraz sposoby ją realizujące (zespół badawczy). Jest to refleksja celowa – prowadzimy ją, ponieważ chcemy usprawnić nasze działania (lepiej uczyć, zarządzać, współpracować, diagnozować, itp.). Zatem podejmując refleksję, mamy zaplanowany również sposób jej wykorzystania. To wszystko zapisujemy w projekcie ewaluacji[6].
Ewaluacja jest zaproszeniem do rozwoju osobistego nauczyciela i szkoły jako organizacji. To zorganizowana refleksja nad wartością działań – moich –nauczycielskich, naszych jako zespołu.
Marianna Łabędź – Orlicka
[1] B. Okleja – „Czym jest ewaluacja?”, www.pcdzn.edu.pl
[2] Ewaluacja, w: pl.wikipedia.org
[3] B. Ciężka – „Planowanie ewaluacji wewnętrznej …”, www.npseo.pl
[4] B. Okleja, Op. cit.
[5] System Ewaluacji Oświaty – Nadzór Pedagogiczny: www.npseo.pl
[6] M. Tędziagolska – „Refleksja w działaniu – projektowanie ewaluacji” w: „Różne drogi ewaluacji” pod red. A. Borek i E. Kowalczyk – Rumak
