Magdalena Soszyńska-Kalinowska
Plan Daltoński to metoda oparta na indywidualnej pracy uczniów, zrywająca
z tradycyjnym, sztywnym, klasowo-lekcyjnym systemem nauczania. Myśl
o organizowaniu pracy uczniów w sposób indywidualny, pojawiła się u amerykańskiej nauczycielki Helen Parkhurst (1887-1973), która zaczynając swą karierę nauczycielską, zmuszona była pracować jednocześnie z ok. 40 uczniami na poziomie różnych klas.
Chciała nauczanie dużej grupy w klasie, zastąpić samodzielnym uczeniem się dzieci w szkole, by pozwolić im uczyć się we własnym tempie, pobudzić je do współpracy, oraz zastosować indywidualne sprawdzanie wyników pracy każdego dziecka. Stworzyła Plan Laboratoryjny, który następnie otrzymał nazwę Plan Daltoński (od miasta Dalton).
W 1922 r. powstało Towarzystwo Daltońskie, którego celem było propagowanie metody. Plan Daltoński dotarł również do Polski – do szkół średnich w Warszawie, Kamieńcu i Rydzynie. Współcześnie, koncepcja Planu Daltońskiego jest szeroko rozpowszechniona w nauczaniu elementarnym (od 4 do 12 r. ż.) w Austrii, Holandii, Czechach, Wielkiej Brytanii, w Niemczech, na Węgrzech oraz Australii, Korei, Tajwanie, Chile, Japonii.
Zdaniem Helen Parkhurst tradycyjny system nauczania posiada wiele wad, np.:
- dzień pracy ucznia jest podzielony na uczenie się i nauczanie w godzinach rannych w szkole oraz na samodzielną pracę w domu,
- tradycyjna lekcja, podczas krótkiego jej trwania, ma zbyt dużo zadań do spełnienia (nauczanie, wychowanie, kontrola prac, ocenianie),
- częsta zmiana tematyki lekcji (przedmiotu) powoduje, że uczniowie muszą od nowa przystosowywać się do nowego tematu i nauczyciela oraz odwrotnie – nauczyciel musi przystosowywać się do nowej grupy,
- zespół klasowy jest zbyt liczny,
- indywidualne sprawdzanie i ocenianie pracy ucznia jest powierzchowne,
- brak samodzielności uczniów w czasie lekcji, brak uwzględniania indywidualności ucznia oraz nadmierne zdyscyplinowanie,
- wartość prac domowych jest wątpliwa, ponieważ nie każdy uczeń posiada własny „kąt do nauki” i pracuje w izolacji od pobudzającego do wysiłku zespołu koleżeńskiego, poza tym prace domowe odrabiane są po wyczerpujących zajęciach szkolnych, a mniej zdolni i leniwi uczniowie korzystają z pomocy dorosłych lub co gorsze odpisują od kolegów.
Plan Daltoński zyskał popularność dlatego, że umożliwiał dostosowanie tempa nauki do rzeczywistych możliwości dziecka, wdrażał je do polegania na sobie, budził inicjatywę i samodzielność, zarówno w działaniu jak i myśleniu, wyrabiał poczucie odpowiedzialności za wykonanie podjętego zadania, zmuszał do poszukiwania najlepszych i najprostszych metod pracy. Dla dzieci w wieku przedszkolnym ważne jest także, by czuły się wolne w podejmowaniu różnych inicjatyw. Nauczyciel powinien je tylko stymulować, poprzez dawanie impulsów oraz prezentowanie przykładów działań lub rozwiązań.
Helen Parkhurst oparła Plan Daltoński na trzech głównych zasadach:
- nauka wolności
- nauka samodzielności
- nauka współpracy
Zamiast wolności, preferuje się obecnie w ruchu daltonowskim używanie pojęcia odpowiedzialności.
Odpowiedzialność za proces uczenia się, to powierzanie dzieciom odpowiedzialności za wyniki tego procesu oraz za sposób, w jaki ten końcowy wynik powstaje.
- Dzieci mają wolność wyboru, jakie zadania będą wykonywały, kiedy, jak i z kim.
- Uczą się odpowiedzialności za podjęte decyzje i za efekty wykonanej pracy.
- Powierzanie dziecku różnych obowiązków, planowanie pracy i wywiązywanie się
z niej, motywuje je i powoduje, że dziecko staje się świadomym i odpowiedzialnym uczestnikiem procesu edukacyjnego.
Samodzielna praca dobrze działa na motywację – dzieci z chęcią podejmują działania wymagające ich aktywności. Gdy dzieci pracują samodzielnie, mogą to robić na swoim własnym poziomie. Nauczyciel ma wtedy więcej czasu, by pomóc dzieciom, które tej pomocy potrzebują.
- Dzieci mają możliwość samodzielnego rozwiązywania problemów, samodzielnego wykonywania zadań i poszukiwania właściwych rozwiązań.
- Doskonalą umiejętność rozwiązywania problemów samodzielnie lub we współpracy.
Współpraca w koncepcji edukacji daltońskiej ma aspekt wychowawczy – w zakresie edukacji społecznej, oraz aspekt dydaktyczny – gdy nauczyciel organizuje różne formy współpracy między dziećmi przy wykonywaniu zadań.
Dzieci otrzymują zadanie do samodzielnego wykonania, przy czym każde dziecko
w razie potrzeby może poprosić kolegę o pomoc lub wyjaśnienie, jeśli czegoś nie rozumie. Każde dziecko stara się nie przeszkadzać innemu i pomaga, gdy to jest konieczne. Tak rozumiana współpraca, stanowi przeciwieństwo konkurencji
i rywalizacji. Dzieci otrzymują także zadania do wykonania w parach.
- Dzieci nie tylko uczą się zasad współżycia społecznego i wzajemnego szacunku, ale także pracy zespołowej.
- Zdobywają umiejętności współpracy z innymi dziećmi i wspólnego osiągania wyznaczonych celów.
By uczynić organizację Planu Daltońskiego przejrzystą, cały proces jest wizualizowany. Sala zajęć wyposażona jest w pomoce dydaktyczne niezbędne do jego realizacji:
- dni tygodnia
- lista obecności
- plan dnia
- tablica zadań
- tablica umiejętności (eksperci)
- tablica par
- zegar daltoński
- sygnalizator
- tablica dyżurów
- kalendarz
Pomoce umieszcza się na wysokości dzieci, żeby umożliwić im samodzielne działanie.
Plan Daltoński stwarza możliwości do niezależnej i samodzielnej pracy każdego dziecka. Dziecko ma możliwość działania, mierzenia się z materią edukacyjną
i społeczną, a nie sięgania wyłącznie po gotowe rozwiązania. Dziecko poszukuje, bada świat, wyciąga wnioski i otrzymuje prawo wyboru.
Plan Daltoński może być realizowany w całości lub w poszczególnych elementach. Daje to nauczycielom swobodę wyboru zakresu jego zastosowania. Warto bliżej poznać tę metodę, by podjąć świadomą decyzję….
