Szkoła to miejsce, której zadaniem jest nauka oraz wsparcie w rodziców w wychowaniu dzieci i młodzieży. Dokumentami, które regulują powyższe funkcje szkoły są:
• szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględnia wymiar wychowawczy i obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego
• program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym
• program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym.
Nowe Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, w szczególny sposób dookreśla potrzebę kształtowania postaw w oparciu o dookreślone w powyższym akcie prawnym wartości. Są nimi: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej.
Program wychowawczy oraz program profilaktyki to dwa dokumenty, których treści się przenikają i stanowią podstawę wszelkich działań których celem jest określenie:
• cech jakie powinien posiadać absolwent szkoły;
• sposobów kształtowania pożądanych postaw reprezentowanych przez uczniów;
• działań alternatywnych, które pozwalają uniknąć uczniom zachowań ryzykownych;
• programów i działań profilaktycznych nakierowanych na grupy ryzyka;
• działań interwencyjnych;
• działań naprawczych, których charakter dookreślają nowe przepisy dotyczące udzielania pomocy psychologiczno pedagogicznej w szkole;
Zgodnie z przyjętymi zasadami dokumenty te zbudowane są z dwóch części.
I. Stałej zawierającej wstęp w którym znajdują się:
• podstawy prawne;
• opis funkcjonowania szkoły;
• jego zasoby wewnętrzne oraz zewnętrzne;
• lokalne środowisko;
• opis sylwetki wychowanka;
• cele główne oraz szczegółowe
Wśród podstaw prawnych na szczególna uwagę zasługuje:
• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, która dookreśla rolę szkoły w procesie wychowania i kształcenia .
• Rozporządzenie MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół określające:
– zakres dokumentacji jaką szkoła musi posiadać w związku z wychowaniem i profilaktyką,
– wartości jakie powinny być kształtowane w procesie wychowania.
• Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 9 czerwca 2012 roku, która nakazuje szkołom wprowadzenie działań wychowawczych mających na celu przeciwdziałanie uzależnieniom.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego, które obliguje szkołę do prowadzenia działań autoewaluacyjnych obejmujących również aspekt wychowawczy placówki
Cele programów powinny być przedstawione w formie zoperacjonalizowanej, gdyż stanowią one w tej postaci podstawę ewaluacji podejmowanych działań.
II. Ruchomej, rokrocznie modyfikowanej, którą możemy przedstawić w formie tabelarycznej:
działanie termin
realizacji sposób realizacji
adresaci kształtowane wartości i postawy osoby odpowiedzialne za realizacje
Elementem, który jest wspólny dla programu wychowawczego i profilaktyki są działania alternatyw. Stanowią one istotny aspekt pracy wychowawczej pozwalający na unikniecie niepożądanych zachowań ze strony uczniów. Działania alternatyw to propozycja spędzania czasu w atrakcyjny sposób, pod kontrolą odpowiedzialnego dorosłego, który zaraża pasją do przedmiotu swoich zajęć. Ważną cechą programów alternatyw jest to, iż są one nakierowane na wszystkich uczniów niezależnie od predyspozycji fizycznych, intelektualnych oraz kondycji ekonomicznej rodziców. Pozwalają na zaszczepienie pożądanych wartości, kształtowanie postaw, uczenie podporządkowania się normom i przestrzeganie przyjętych zasad. Dobrym przykładem działań alternatyw jest harcerstwo.
Szkolny program profilaktyki składa się z działań i programów profilaktycznych, których dobór powinien być poprzedzony diagnozą. Możemy w tym celu wykorzystać działania podejmowane w ramach ewaluacji wewnętrznej, zwłaszcza podczas badania obszarów określonych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego
jako:
• 1.2. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności
• 1.4. Respektowane są normy społeczne
• 2.5. Kształtuje się postawy uczniów
• 2.6. Prowadzone są działania służące wyrównywaniu szans edukacyjnych
• 3.2. Wykorzystywane są informacje o losach absolwentów
• 3.4. Rodzice są partnerami szkoły
Dobierając programy profilaktyczne należy pamiętać, że powinny one:
• być odpowiedzią na konkretne potrzeby placówki;
• obejmować co najmniej trzy grupy społeczności szkolnej, nauczycieli, rodziców oraz uczniów;
• trwać w czasie – co najmniej sześć tygodni;
• być prowadzone przez sprawdzonych specjalistów posiadających uprawnienia oraz kompetencje, najlepiej przez przeszkolonych pracowników szkoły;
• posiadać ewaluację;
• zachowywać ciągłość – ich charakter powinien nawiązywać do wcześniej podjętych kroków i mieć kontynuację w dalszych działaniach;
• zawierać ćwiczenia i zakres przekazywanych informacji dostosowany do poziomu rozwoju adresata;
• charakteryzować się rzetelnością pod względem przekazywanych informacji;
• być dostosowane do poziomu posiadanej przez uczniów wiedzy bez podawania szczegółów, które mogłyby stanowić instruktaż nieprawidłowych zachowań.
Działania interwencyjne i naprawcze , uwzględniające nowe przepisy dotyczące pomocy psychologiczno pedagogicznej muszą uwzględniać współpracę ze środowiskiem lokalnym. Zarówno z Gminnym Zespołem Interdyscyplinarnym do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, jak i placówkami pomocowymi.
Dobry program Wychowawczy i Profilaktyki jest „żywym” dokumentem. Powinien on być poddawany corocznie aktualizacji i modyfikacji. Wynikają one ze zmian zarówno w zakresie obowiązującego prawa, jak i otaczającej nas rzeczywistości. Pozwala świadomie kształtować przyszłych obywateli i unikać zagrożeń, które niesie codzienne życie.
