W dzisiejszych czasach, jeśli szkoła ma działać dobrze, w coraz trudniejszym i stawiającym wiele wyzwań świecie, potrzebuje sprawnie działającego przywódcy.
Powinien on, niezależnie od zajmowanego stanowiska, przejawiać wysokie poczucie odpowiedzialności za szkołę i stwarzanie dobrych warunków kształcenia, podejmować decyzje dotyczące rozwoju szkoły, mądrze wspierać pracę i rozwój zawodowy nauczycieli.
Niezwykle ważna w tej sytuacji jest rola zarządcza i przywódcza dyrektora szkoły, wymagająca dużej wiedzy i umiejętności. Skuteczność dyrektora, jako osoby kierującej szkołą, zarządzającej nią i odpowiedzialnej za jej działalność dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą zależy od skuteczności jego przywództwa. Od tego zależy zgranie zespołu, które powinno być jednym z najważniejszych zadań dyrektora. Bez niego nie osiągnie sukcesu. Dobry zespół pracowników będzie jak magnes przyciągał pomysłowych, aktywnych nauczycieli.
W edukacji możemy wyróżnić przywództwo stałe i okresowe. Przywódcą stałym jest dyrektor, a przywódcami okresowymi: nauczyciele kierujący realizacją wybranych zadań dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, uczniowie imponujący w różnym czasie różnymi umiejętnościami lub dobrami oraz rodzice, którzy ze względów zawodowych mogą współpracować ze szkołą ze zmiennym nasileniem. Okresowość przywództwa ma swoje uzasadnienie w teorii Zeitgeist, która fenomen przywództwa tłumaczy specyficznymi warunkami i odpowiednim czasem. Zgodnie z nią, aby zostać przywódcą, trzeba stać się we właściwym miejscu we właściwym czasie. To miejsce i moment decydują, zgodnie z tą teorią, o szansach na przywództwo (Jakubowska, 2002, s. 91).
Z punktu widzenia przywództwa sfera edukacji to interakcje między wspomnianymi wyżej specyficznymi grupami społecznymi: nauczycielami, uczniami i rodzicami. Są to grupy wewnątrzszkolne, wśród których można wyodrębnić dodatkowo:
a) w grupie nauczycieli: dyrektora, podgrupy uwzględniające stopień awansu zawodowego, członków zespołów przedmiotowych, wychowawców, członków rady szkoły,
b) w grupie uczniów: uczniów poszczególnych klas i roczników, członków samorządu uczniowskiego, członków rady szkoły,
c) w grupie rodziców (pogranicze grupy wewnątrz- i zewnątrzszkolnej): członków rady szkoły, członków rady rodziców.
Przywództwo w szkole, rozumiane jako umiejętność łączenia często sprzecznych interesów wyróżnionych przez nas grup, wymaga właściwych relacji między przywódcami a członkami ich grup oraz między samymi przywódcami. Różne rodzaje relacji natury psychologicznej ujmuje teoria interakcyjna wyjaśniająca mechanizmy zależności i identyfikacji podwładnych z przywódcą (Jakubowska, 2002, s. 100-105)
Specyfika przywództwa w edukacji polega na rozszerzeniu typowego układu: przywódca, podwładny, sytuacja (Schultz, Schultz, 2002, s. 245) o grupy uczniów i rodziców, których nie można zaliczyć do kategorii podwładni w stosunku do dyrektora szkoły. Są to grupy, które w sposób nieformalny decydują o charakterze szkoły, o jej opinii w środowisku lokalnym. Uczniowie i rodzice łącznie z dyrektorem i nauczycielami z jednej strony tworzą wspólnotę szkolną, z drugiej zaś stanowią różniące się między sobą grupy wewnątrzszkolne. Więzi między nimi decydują o jakości procesu kształcenia i wychowania, podobnie jak więzi między członkami poszczególnych grup.
W sensie socjologicznym dyrektor, nauczyciele, a także uczniowie i rodzice tworzą grupy, między którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna. Obiektywność więzi wynika z obywatelstwa, terenu zamieszkania i rodzaju pracy. Subiektywność dotyczy i odzwierciedla warunki obiektywne danej grupy, np. sytuację ekonomiczną, ale jest też wynikiem wspólnego systemu wartości. Behawioralność więzi w zbiorowości jest zaś uzewnętrznieniem postaw w zachowaniach (Sztompka, 2004, s. 184-185, 190).
Na więzi obiektywne, subiektywne i behawioralne nakłada się więź moralna, która najsilniej koreluje z więzią typu subiektywnego, jest wręcz jej odmianą. Przywództwo w edukacji wpisuje się idealnie w trzy podstawowe komponenty więzi moralnej: zaufanie, lojalność, solidarność (Sztompka, 2004, s. 187).
Katarzyna Gajewska
