Ludzie, przeprowadzając się, uciekając do kraju z innego kręgu kulturowego, wkraczają w nowy, obcy świat, w odmienny system norm, wartości i zachowań. Zazwyczaj wywołuje to sporo nieporozumień, poczucie dezorientacji, stres – a w przypadku uciekinierów z Ukrainy, również traumę. Moment zetknięcia się dwóch rozbieżnych systemów w świadomości człowieka i towarzyszące mu uczucia określa się mianem szoku kulturowego.
W nowym środowisku człowiek jest narażony na działanie ogromnej liczby nowych bodźców, przy czym największe wyzwanie stanowi pokonanie bariery językowej. Przeładowany stresem oraz informacjami mózg jest przemęczony i często w takich sytuacjach odmawia współpracy. Funkcjonowanie w obcym kraju wymaga nieustannego wysiłku poznawczego, ciągłego analizowania sytuacji i wyciągania wniosków, interpretowania języka, komunikatów pozawerbalnych i kontekstu społecznego komunikacji. Ta nagła zmiana skutkuje fizycznym, psychicznym i emocjonalnym wyczerpaniem.
Dla każdego człowieka jest to szok, ale dla dziecka w wieku szkolnym jest to wyjątkowo ciężkie doświadczenie. W swoim kraju wszyscy oni byli bowiem ekspertami kulturowymi, zaś tutaj są całkowicie zależni od innych – zmuszani do pytania o najprostsze sprawy, proszenia o pomoc w codziennych zadaniach. Muszą na nowo nauczyć się żyć z dala od tego, co było im znane, najczęściej w obawie o życie swoich członków rodzin, którzy zostali w kraju.
Funkcjonowanie psychologiczne człowieka, jego samoocena, tożsamość i zadowolenie z życia są ściśle powiązane z funkcjonowaniem w danym systemie kulturowym. Utrata kontaktu z tym systemem prowadzi do dezorientacji, zagubienia.
Właśnie z tego powodu tak ważny jest proces integracji dzieci i młodzieży z Polski i Ukrainy – odnalezienie się w nowej rzeczywistości to trudne zadanie dla przedstawicieli obydwu nacji, ale z drugiej strony, kontakt z grupą rówieśniczą jest niezwykle istotny. Warto zwrócić uwagę na wszelkie przejawy wsparcia, uśmiechu, najprostszych gestów przy jednoczesnym zapobieganiu powstawania stereotypów, uprzedzeń, a w konsekwencji zjawiska dyskryminacji. Ani realizacja podstawy programowej, ani przygotowanie do egzaminów zewnętrznych ukraińskich uczniów nie stanowią tutaj priorytetu. Najpierw pomóżmy im odnaleźć się w obcym kraju wśród obcych – chociaż przyjaznych – ludzi
