Odkąd rok 2001 ustanowiono rokiem wolontariusza, działania na gruncie bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi uległy sporej aktywizacji. Jak podają źródła, obecnie ok. 10 % Polaków udziela się w wolontariacie. Wiele szkół przyczynia się do podniesienia lub choćby utrzymania tej statystyki, widząc w wolontariacie szansę dla swoich uczniów na podniesienie kompetencji społecznych, wzrost ich wiedzy dotyczącej świata i ludzi, na zmianę tożsamości, poprzez ustabilizowanie poczucia własnej wartości oraz przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Warto przybliżyć tę ideę, by wolontariat rzeczywiście stał się postawą krzewioną w szkołach, zaszczepianą młodzieży nie dlatego, że działania społeczne punktowane są przy rekrutacji do kolejnej szkoły, ale dlatego, że rozwinięta świadomość społeczna jest miarą stopnia cywilizacji państwa, którego przyszłość będzie stanowić obecna młodzież.
Działanie w wolontariacie rozpatrujemy w dwóch wymiarach: intrapersonalnym i interpersonalnym. Ten pierwszy warunkuje dopełnienie obrazu samego siebie, daje możliwość sprawdzenia się w różnych sytuacjach, dzięki czemu ma wpływ na kształtowanie się samooceny, budowania tożsamości, daje w końcu możliwość podnoszenia różnych umiejętności z zakresu kompetencji społecznych. Wymiar interpersonalny, to oczywiście realny, osobisty kontakt z drugim człowiekiem – rzecz niezwykle istotna, biorąc pod uwagę współczesne przeniesienie znacznej części codziennego życia uczniów do sieci.
Jak zorganizować wolontariat w szkole?
Podstawowe formy działania wolontariatu uczniowskiego, to SKW, czyli Szkolny Klub Wolontariusza lub jedna z sekcji samorządu uczniowskiego. Jeżeli w szkole działa SKW, musi mieć spisany i zatwierdzony (przez dyrektora lub uchwałę rady pedagogicznej) regulamin, program wychowawczy. Zadania wolontariackie wynikające z działalności samorządu uczniowskiego muszą zaś być wpisane w program działań samorządu.
Inicjatywa może wyjść od samego dyrektora, który zauważa wpływ działań wolontariackich na aspekty wychowawcze lub bezpośrednio od nauczycieli, czy samych uczniów. Następnym krokiem jest oczywiście decyzja o powołaniu SKW, zarządzeniem dyrektora lub uchwałą rady pedagogicznej. Szkolny Klub Wolontariusza musi mieć swojego opiekuna (koordynatora działań). Ważne jest, żeby taki nauczyciel miał przygotowanie merytoryczne do prowadzenia koła albo przynajmniej na początku zgłosił formalnie zobowiązanie do uzyskania takiego przygotowania, poprzez uczestnictwo w szkoleniach. Bardzo istotną sprawą, która może zaważyć na dobrym funkcjonowaniu i efektywnej pracy wolontariatu, jest jego promocja w środowisku szkolnym, i potem, lokalnym. Nie jest to proste, gdyż sama idea opiera się o pracę bezinteresowną dla innych, więc promocja będzie musiała odwołać się do innych (niż chociażby „materialne” – w postaci przyznawanych uczniom punkty) wartości. Trzeba samemu wierzyć w sens podejmowania takich działań, umieć agitować innych do podejmowania wysiłku, poświęcić dużo czasu, żeby odnieść pożądany efekt.
Zajęcia warsztatowe dla przyszłych wolontariuszy powinny zorientować ich od podstaw, czyli odpowiedzieć im na pytania: na czym będzie polegać ich praca, co jest w niej ważne, na jakich zasadach opiera się wolontariat (również aspekty prawne), pokazać wszelkie plusy i minusy takiej aktywności po to, by wesprzeć świadomość ich decyzji. Kolejnym krokiem członków SKW będzie zbadanie potrzeb oraz zasobów środowiska, w którym podejmą działania. Charakter ich pracy powinien być dobrany możliwości uczniów, zatem dobrze byłoby, gdyby to od nich samych wyszła inicjatywa, pomysł na wolontariat.
Szkolny Klub Wolontariusza wspólnie ze swoim opiekunem opracowuje roczny plan pracy i następnie organizuje przygotowanie swoich członków do konkretnych działań poprzez szkolenia w zakresie zasad obowiązujących przy współpracy z konkretną instytucją czy grupą potrzebujących. Warto podpisać kontrakt i ustalić czas próby, bowiem będzie to pierwsze zetknięcie w praktyce z różnymi sytuacjami, które są trudne i mogą różnie wpłynąć na uczniów podejmujących wyzwanie. Sama ich praca jest oczywiście na bieżąco monitorowana i omawiana na spotkaniach podsumowujących. Jest to czas informacji zwrotnej, racjonalizowania pewnych problemów, mówienia o trudnościach i wzajemnego wzmacniania oraz wsparcia. Opiekun SKW ma więc jeszcze jedną, nieformalną rolę, którą można porównać z coachem, prowadzącym swoich podopiecznych. Ostatnim, ale niezwykle ważnym i trudnym aspektem jest nagroda dla wolontariuszy. Wolontariat oparty jest o ideę bezinteresownej pracy dla innych, zatem wszelkie systemy punktowe, funkcjonujące w niektórych szkołach, przekreślają możliwość realizacji celu, jakim jest zbudowanie mechanizmu wewnętrznej nagrody i zadowolenia z niesienia pomocy. Wśród nagród, jakie wymienia się przy tej okazji można spotkać świętowanie dnia wolontariusza, listy gratulacyjne, nieformalne spotkania członków klubu. Każda szkoła dysponuje innym zapleczem i pomysłami, trudno więc tu sugerować rodzaj czy formę nagrodzenia uczniów, ale jest to szerokie pole możliwości do wykorzystania.
Prawne aspekty wolontariatu.
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. poz. 873 z późn.zm.) oraz Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (art. 64 ust. 2 ) to najważniejsze dokumenty formułujące działalność wolontariatu.
Wolontariuszami mogą być osoby pełnoletnie. Ogólnie przyjmuje się, że wolontariusz nie powinien mieć mniej niż 13 lat (małoletni przed 13 r.ż. nie ponoszą odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę). Wszystkie osoby przed ukończonym 18 rokiem życia muszą uzyskać zgodę co najmniej jednego przedstawiciela ustawowego, czyli rodzica bądź opiekuna prawnego. Jest to zatem formalny wymóg bycia wolontariuszem w szkole. Podobnie rzecz się ma z podpisywaniem umów. Jeżeli wolontariat prowadzony jest w ramach zajęć nadobowiązkowych w szkole i uczniowie działają pod stała opieką nauczyciela, mogą być wolontariuszami bez względu na wiek. Wtedy zawieranie umów czy porozumień nie jest wymagane. Porozumienie z wolontariuszem, z ramienia szkoły podpisuje dyrektor. Umowa taka powinna jak najdokładniej precyzować formę świadczenia wolontariatu, miejsce, czas lub okres itd. Szkoła może przyjąć na siebie wszystkie sprawy formalne i praktyczne związane z działalnością wolontariacką, czyli właśnie podpisywanie umów, ubezpieczenia, pozyskiwanie odbiorców, może też przełożyć odpowiedzialność formalno – prawną na placówki współpracujące z wolontariuszami. Za bezpieczeństwo uczniów na terenie szkoły odpowiada dyrektor. Jeżeli wolontariat jest organizowany przez szkołę, odpowiedzialność ponosi nauczyciel bądź opiekun prowadzący grupę na działania. Podejmowanie zadań niezależnie od udziału w SKW, poza godzinami szkolnymi powoduje, że ze szkoły zdjęta jest odpowiedzialność za bezpieczeństwo ucznia.
Jeżeli szkoła zawiera porozumienie z wolontariuszem na okres krótszy niż 30 dni, pokrywa koszty ubezpieczenia NNW. W przypadku umowy na czas powyżej 30 dni, wolontariusz objęty jest „ubezpieczeniem z tytułu nieszczęśliwych wypadków i chorób zawodowych nabytych w szczególnych okolicznościach” Uczeń, który jest wolontariuszem w ramach SKW, powinien mieć dodatkowe NNW poza standardowo opłacanym w szkołach. Warto też przemyśleć polisę OC, chroniącą korzystającego przed roszczeniami osób lub placówek na rzecz których świadczył pomoc wolontariusz.
W sytuacji wypadku należy:
Wypełnić kartę wypadkową wg wzoru z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U.Nr 14, poz.80)
Uzyskać zaświadczenie lekarskie
Przygotować kopię umowy/porozumienia
Wszystkie dokumenty przesyłamy do właściwej, ze względu na lokalizację szkoły, siedziby ZUS.
Wielu nauczycieli podkreśla zbawienny wpływ wolontariatu na niwelowanie postaw niepożądanych wychowawczo. Jest to pole, na którym mogą zaistnieć inni, niż w szkole podczas typowych zajęć, uczniowie. Mogą odnieść sukces, odbudować sferę emocjonalną oraz refleksję i przebudować swoją dotychczasową tożsamość. Dlatego właśnie warto, by w szkole do wolontariatu pozyskiwać właśnie tzw. „trudnych uczniów”.
