Autor: Bartłomiej Jabłoński
Dlaczego uczniowie się wypalają? – powody
Mimo, iż wiele mówi się o sprawie wypalenia zawodowego, które coraz częściej jest napotykane przez wielu badaczy czy naukowców związanych z rynkiem pracy, zapomina się o wypaleniu w kręgach szkolnych bądź edukacyjnych – w placówkach niepublicznych. Oczywiście ten temat był poruszany już dawno temu przy minusach ówczesnego systemu edukacji, lecz teraz dużo więcej publicystów zaangażowało się w objaśnianie ile trudów napotyka przykładowego ucznia w szkole. To właśnie staje się przyczyną coraz szerszego spoglądania na temat, jakim niewątpliwie jest wypalenie edukacyjne uczniów.
Czas wolny
Na temat czasu wolnego można usłyszeć wiele twierdzeń oraz teorii, co jest oczywiście zrozumiałe, zważywszy że pojęcie to bardzo mocno zakorzeniło się w człowieku już od wieków średnich. Mimo wszystko poprawne zdefiniowanie tegoż zjawiska pozwolić może na uniknięcie zbędnych nieporozumień pojęciowych (ostatecznie każdy człowiek w potocznym myśleniu inaczej nazywa dane kwestie życia społeczno-kulturowego).
Jak definiują to chociażby P. Pindera, M. Pindera i A. Szostak (Pindera i in.: za Przecławski 1993) ,,przez czas wolny rozumie się na ogół ten czas, który pozostaje człowiekowi do jego swobodnej dyspozycji po wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych (sen, jedzenie, toaleta) oraz czynności obowiązkowych (praca, nauka, obowiązki rodzinne, dojazd do pracy lub nauki)[…]” (Pindera i in.; 2003). Oznacza to mniej więcej tyle, że czas wolny jest po prostu czymś, co jest przez człowieka całkowicie niezagospodarowane (nawet 10 minut przed snem). Coś dzięki czemu jednostka może zrealizować, np. swoje hobby.
Jeszcze inną definicją – już bliższą uczniom – przytacza K. Sikora (Pindera i in.: za Sikora 1998). Według autorki czas wolny jest takim okresem, gdzie dziecko może zajmować się wybranymi przez siebie sprawami – własnymi zadaniami. Nie podlega przy tym czyimś nakazom, tylko wszystko czyni poprzez swój wolny wybór (Pindera i in.; 2003).
Reasumując wskazane definicje: czas wolny jest po prostu okresem, który charakteryzuje się swobodą działania po czasie, który musiał być zagospodarowany na takie elementy życia jak praca czy czynności fizjologiczne.
Brak czasu na zainteresowania
Kiedy wskazane zostało już czym jest czas wolny, należy teraz przejść do kwestii, dlaczego obecnie ludziom go brakuje. Wszystko przeanalizowane będzie w kontekście uczniów (osób korzystających z obowiązkowej edukacji na różnych szczeblach).
- Agnieszka Samujło oraz T. Sokołowska-Dzioba przeprowadziły badania, z których wyniknęły następujące wyniki. Otóż na kwestie związane ze szkołą oraz licznymi obowiązkami, uczniowie poświęcają znacznie więcej czasu niż na realizację czasu wolnego (Chłopcy na obowiązki i szkołę poświęcają 46,25% swojego czasu, zaś na okres wolny od różnych zadań przeznaczyć mogą tylko 15%; Dziewczynom wszelkie nakazane sprawy zajmują zaś 47,7% całego dnia, przy czym czasu wolnego mają mniej niż Chłopcy – 10,8%) (M. Agnieszka Samujło, T. Sokołowska-Dzioba; 2019).
Powyższych badań może wynikać to, iż uczniowie prawdopodobnie mają za mało czasu na zainteresowania, ponieważ szkolne oraz pozaszkolne obowiązki zajmują im za dużo czasu. Ponadto w szkole nie wplata się elementów indywidualnych preferencji, gdyż istnieje mus realizowania podstawy programowej. Zważywszy jeszcze, że to głównie czas wolny poświęcany jest na zainteresowania w kontekście uczniów, trzeba dodać przy okazji, iż nie są oni nauczeni wykorzystywania go – czasu wolnego – w celu realizacji swoich pasji. Potwierdzają to powyżej przytoczone badania, gdzie ,,młodzież jako priorytetowe czynności w czasie wolnym wskazuje korzystanie z komputera i Internetu, koncentrując swą aktywność na grach, nieznacznie mniej ogląda telewizję, słucha muzyki, spotyka się z przyjaciółmi” ((M. Agnieszka Samujło, T. Sokołowska-Dzioba; 2019). W takim układzie może okazać się, iż zwyczajnie brakuje czasu na zainteresowania, za co odpowiadają dwa główne czynniki:
– Zbyt duża ilość czasu poświęcana na obowiązki szkole (także w domu);
– Nieumiejętność korzystania z czasu wolnego w celu realizacji zainteresowań.
Wypalenie – prace domowe i szkolne problemy
Przechodząc do następnego aspektu, trzeba zaznaczyć z czego wyżej wskazane problemy mogą wynikać. Powodów może być mnóstwo, jednakże pod uwagę zostaną wzięte głównie dwa czynniki.
Z badań przeprowadzonych przez K. M. Błażejewską wynika, iż ponad 35% przebadanych dzieci wskazuje, że ma zadawaną pracę domową ,,codziennie” lub ,,co 2-3 dni”. Wedle rodziców zaś ponad 40% uważa, że nauczyciele w szkołach zadają prace domowe ,,codziennie. Drugą najczęściej wskazywaną opcją przez rodziców była ,,co 2-3 dni w tygodniu” – ponad 35% (K. M. Błażejewska; 2021). Pokazuje to jak dużo czasu już od najmłodszych lat dzieci muszą poświęcać na pracę domową i interesować się nią.
Powołując się jeszcze na wskazania K. M. Błażejewskiej, trzeba zaznaczyć, że w odpowiedziach na czas odrabianej pracy domowej przez dziecko, respondenci najczęściej wybierali opcję ,,od 30 do 60 minut”, gdzie kolejno: 1 klasa (ponad 50%); 2 klasa (ponad 50%); 3 klasa (ponad 60%) (K. M. Błażejewska; 2021). Od razu można by rzec, że nawet jeśli weźmie się pod uwagę małe przedziały czasowe, to dzieci już od najmłodszych lat poświęcają sporą część swojego życia na obowiązki szkolne.
W swojej publikacji, wyżej wskazana Autorka opisuje jeszcze, że badania zostały wykonane, dlatego że pojawiają się w literaturze naukowej głosy sprzeciwu wobec zadawania prac domowych. Ponadto ostatecznie większość badanych rodziców uznała, że prace domowe są potrzebnym oraz pozytywnym rozwiązaniem (K. M. Błażejewska; 2021). Pozostawiając jednak kwestię tegoż badania, należy płynnie przejść do następnego, ukazującego odmienną postawę.
Podsumowując swoje badania P. Kwiatkowski wskazuje, iż ,,wypalenie uczniowskie ma źródło w funkcjonalności szkoły (bezradność intelektualna i stres uczniowski mogą wynikać z właściwości systemu dydaktyczno-wychowawczego szkoły) oraz w funkcjonalności systemu zasobów indywidualnych uczniów” (P. Kwiatkowski; 2019). Co najciekawsze P. Kwiatkowski wskazuje, że rozwiązaniem może być: ,,wzmacnianie systemu zasobów adaptacyjnych uczniów”, zwiększenie kooperacji na linii szkoła-rodzice pod względem umiejętności socjalizacyjno-wychowawczych, korekty w ogólnym funkcjonowaniu szkół a zarazem nauczycieli (pedagogów). Ponadto autor wskazuje, że tak niepozytywne sprawy jak ,,bezradność intelektualna i stres szkolny” uległy spotęgowaniu (proceder ten wiąże z wykonywaniem obowiązków zawodowych przez nauczycieli i tym podobne) (P. Kwiatkowski; 2019).
Mimo, iż jedno badanie od drugiego dzielą 2 lata, to nie sposób nie dopatrzyć się w nich pewnej, znaczącej korelacji. Otóż wskazuje to na pewien cykl, który zaczyna się od licznych prac domowych, a kończy na wypaleniu. Jest to bardzo istotne w kontekście ówczesnego szkolnictwa, któremu towarzyszy właśnie wcześniej wymienione wypalenie oraz przemęczenie.
Podsumowanie
Wypalenie w edukacji wiążę się mocno z czasem wolnym, który zdefiniowany został jako okres przeznaczony na wykonywanie czynności nie obejmujących obowiązków i potrzeb fizjologicznych. Głównymi przyczynami wypalenia okazały się: nadmiar obowiązków szkolnych, ogromny natłok prac domowych, zadawanych już od najmłodszych klas oraz praca nauczycieli i realizacja zadań prowadzonych przez instytucję szkoły.
Bibliografia:
- Pindera, P., Pindera, M., & Szostak, A. (2003). Czas wolny dzieci,„. Nauczyciel i Szkoła, 1, 76-90.
- Samujło, M. A., & Sokołowska-Dzioba, T. (2019). Zagospodarowanie czasu młodzieży w kontekście środowiska rodzinnego i szkolnego. Studia Paedagogica Ignatiana, 22(2), 145-160.
- Błażejewska, K. M. (2021). Praca domowa w opinii uczniów klas I-III i ich rodziców. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 40(1), 87-100.
- Kwiatkowski, P. (2019). Wypalenie uczniowskie–erozja pozytywnych stanów mentalnych w toku pełnienia roli ucznia i jej wybrane uwarunkowania. W: ZB Gaś (red.). Profilaktyka zachowań ryzykownych w teorii i praktyce, 125-144.
