Autyzm to zaburzenie, które dotyka wszystkich sfer funkcjonowania dziecka – brak odpowiednich mechanizmów rozwojowych utrudnia rozwój mowy i komunikacji, nie pozwala na prawidłowy rozwój rozumienia społecznego oraz uczestnictwa w interakcjach społecznych[1]. Komunikowanie zaś, to klucz do prawidłowego funkcjonowania społecznego oraz korzystania z edukacji w przyszłości[2]. U osób z autyzmem obserwuje się zmniejszone kompetencje komunikacyjne przekładające się na trudności w rozwoju społecznym. Izolacja społeczna wzrasta wraz z trudnościami komunikacyjnymi.
Zaburzenia komunikowania się u osób z autyzmem możemy rozpatrywać w kategorii deficytów w komunikacji werbalnej i w komunikacji niewerbalnej.
Deficyty w komunikacji werbalnej:
- Deficyty ilościowe:
a) brak mowy
– z brakiem gestykulacji – zachowanie dziecka: pobudzenie, krzyk, ciągnięcie, popychanie osoby, pozycja ciała,
– z ograniczoną gestykulacją – zachowanie: używanie ręki osoby dorosłej, wskazywanie żądające, wskazywanie przez przedmiot,
b) opóźnienie w rozwoju mowy
– krótkie/ miesięczne,
– długotrwałe/ wieloletnie,
c) mowa ograniczona
– bodziec – reakcja,
– bardziej zaawansowane, ale ograniczone posługiwanie się mową.
2. Deficyty jakościowe:
a) w zakresie komunikacji ekspresywnej:
– echolalia (bezpośrednia, odroczona, funkcjonalna),
– stereotypowy, swoisty język,
– odwracanie zaimków,
– problemy z zadawaniem pytań,
– problemy z mową narracyjną,
– neologizmy,
– wady, nieprawidłowości artykulacyjne,
b) w zakresie komunikacji receptywnej problemy z rozumieniem:
– słów,
– wyrażeń i zdań, zwrotów idiomatycznych.
3. Deficyty w pragmatycznym użyciu języka:
– niezdolność/trudności w prowadzeniu dialogu,
– problemy w komunikowaniu się z rówieśnikami i/lub dorosłymi,
– problemy w komunikowaniu swoich potrzeb, uczuć, myśli oraz przekazywaniu informacji,
– brak lub ograniczone używanie prozodii,
– ograniczone wykorzystywanie mimiki i wyrazu twarzy,
– niezgodność komunikatów werbalnych i niewerbalnych,
– problemy w symbolicznym używaniu przedmiotów.
Deficyty w komunikacji niewerbalnej:
- Deficyty w zakresie komunikacji ekspresywnej i receptywnej:
– problemy w ekspresji mimicznej przeżywanych stanów/ emocji i odczytywaniu mimiki twarzy innych osób,
– brak lub ograniczone używanie i rozumienie gestów innych osób,
– ograniczone i/lub specyficzne wykorzystanie postaw ciała,
– problemy z utrzymywaniem przestrzeni osobistej,
– ograniczone rozumienie „mowy ciała” innych osób,
– problemy z zrozumieniem i brak wiedzy na temat właściwych zachowań w sytuacjach społecznych,
– występowanie zachowań niespecyficznych np.: zachowań agresywnych, śmiech. [3]
[1] Szczypczyk A.: Zabawa w procesie diagnozy i terapii małego dziecka. w: Kossewska J.(red) : Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009
[2] Wolski A.: Przygotowanie dziecka z autyzmem do uczestnictwa w edukacji. w: Kossewska J.(red) : Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009
[3]http://www.autyzmrazem.pl/upyoh_charakterystyka_zaburzen_w_rozwoju_mowy_i_komunikacji_jezykowej.htm, [dostęp: 20.10.2011]; notatki z kursu „Podstawowe zagadnienia terapii i edukacji dzieci z autyzmem” I i II część SYNAPSIS prowadzone przez p. mgr Marię Ratajczak, p. mgr Danutę Mazij oraz p. mgr Iwonę Pisarską, p.mgr Urszulę Rusiłowicz
