Przemysław Derencz
Czym są zaburzenia zachowania? Jak odróżnić je od zachowań rozwojowych, ale drażniących i utrudniających codzienną pracę w szkole? Czy każde zachowanie agresywne jest klasyfikowane, jako zaburzenie zachowania? Takie pytania pojawiają się często w środowisku szkolnym, kiedy obserwujemy trudnych uczniów, prezentujących zachowania odbiegające od norm akceptowanych społecznie.
Niezbędną cechą zaburzeń zachowania jest jego trwałość, powtarzalność i poważne naruszenie norm społecznych.
Zachowania prezentowane przez ucznia z zaburzeniami są[1]:
- nieadekwatne do sytuacji (zachowanie nie uwzględnia indywidualnych cech sytuacji, jest nieracjonalne, a przez to wydaje się obserwującym je osobom dziwne, czy nawet szokujące)
- sztywne (w różnych sytuacjach prezentuje on pewien stereotyp zachowania – reaguje wobec innych w sposób prowokujący i agresywny, bez względu na zmieniające się warunki otoczenia i osoby, z którymi się styka; jednocześnie brakuje innych wzorców zachowań np. współpracy, życzliwości, opiekuńczości )
- szkodliwe dla podmiotu i otoczenia (uczeń łamie reguły życia społecznego; jego zachowanie wprawia innych w konsternację, dezorganizuje przebieg lekcji, utrudniając naukę, wywołuje złość, bezradność, czasami lęk).
Klasyfikacja zaburzeń zachowania Grupa 1 – agresja wobec ludzi i zwierząt
- dokuczanie innym, dręczenie, tyranizowanie,
- częste wszczynanie bójek,
- używanie w trakcie bójek niebezpiecznych przedmiotów,
- dopuszczanie się fizycznego okrucieństwa wobec ludzi,
- dopuszczanie się fizycznego okrucieństwa wobec zwierząt,
- dokonywanie kradzieży przy bezpośrednim kontakcie z ofiarą,
- zmuszanie innych osób do kontaktów seksualnych
Grupa 2 – niszczenie własności
- umyślne podpalanie,
- umyślne niszczenie cudzej własności
Grupa 3 – oszustwa i kradzieże
- włamania,
- kradzieże bez konfrontacji z ofiarą,
- częste kłamstwa celem uzyskania korzyści, przywilejów lub uniknięcia zobowiązań
Grupa 4 – poważne naruszenie obowiązujących zasad
- częste przebywanie w nocy poza domem bez zgody rodziców, przed 13 rokiem życia,
- przynajmniej dwie ucieczki z domu rodzinnego (rodziny zastępczej, domu dziecka) minimum na jedną noc lub jedna długotrwała ucieczka,
- częste wagary przed ukończeniem 13 roku życia.
Metody działania
Zasady:
- Kontrakt na niewyrządzanie sobie krzywdy przez 24 h/do następnego
- Uczenie rozpoznawania sygnałów emocjonalnych, jako ostrzegawczych przed samouszkodzeniem.
- Nauka konstruktywnego wyrażania emocji (komunikat asertywny).
- Przepracowywanie traumy –
- Budowanie samoakceptacji i poczucia wartości.
- Praca z rodziną.
- Postawa empatii, cierpliwości, autentyczności,
- Uczenie alternatywnych sposobów radzenia sobie ze stresem (kontrola złości).
Jak rozmawiać – komunikacja:
- Nawiązanie dobrej relacji i podtrzymanie;
- Stworzenie dziecku pola do wyrażania;
- Ostrożność w oferowaniu bliskości;
- Nieskładanie obietnic (pochopnych) w celu tymczasowego załagodzenia;
Techniki:
- Pytania otwarte;
- Unikanie pytań sugerujących, ograniczanie pytań „dlaczego”;
- Parafrazowanie: „Powiedziałeś/as, że…, czy tak? Odzwierciedlanie emocji: „to rzeczywiście mogło przerazić.
Przy podejrzeniach o wykorzystywanie seksualne ustalenie nazewnictwa dotyczącego narządów płciowych używanego przez dziecko i posługiwanie się jego słownictwem
Reakcje: akceptacja, zrozumienie, współczucie, szacunek Kolejność działań:
- Nauczyciel/wychowawca przekazuje informacje psychologowi/pedagogowi informując wcześniej ucznia, że w trosce o jego dobro i zdrowie nie może tej informacji zachować w
- Nie grozić, nie straszyć, nie karcić, nie zadawać pytań
- Jeżeli uczeń deklaruje próby samobójcze, wzywamy rodziców do szkoły.
- Zachowujemy dyskrecję przy udzielaniu pomocy w takich sprawach. Mobilizujemy rodziców do szybkiej reakcji i działania, wyposażamy ich w wiedzę, kontakty, uzgadniamy terminy przekazywania szkole wyników konsultacji psychiatrycznej
- Psycholog/pedagog – rozmowa diagnostyczno-wspierająca. Przekazuje informację o konieczności poinformowania rodziców, zawiera kontrakt z
Po rozmowie z uczniem – działania:
- Decyzja dotycząca ewentualnej terapii psychologicznej bądź konsultacji diagnozującej z psychiatrą
- Poinformowanie rodziców – najlepiej nie informować przez telefon; poprosić o jak najszybsze osobiste zgłoszenie się do szkoły.
- Rezerwujemy czas na spotkanie z rodzicami; oddzielne pomieszczenie, spokój
- W rozmowie dążymy do ustalenia potencjalnych przyczyn, omawiamy formy wsparcia
- Wskazujemy miejsca uzyskania pomocy
- Zobowiązujemy rodziców do kontaktu z poradnią (PZP,PPP); umówienie się na zwrotną informację od rodziców oraz następne spotkanie
- Wsparcie psychologiczno-pedagogiczne dla ucznia (wie, że może się zgłosić, że nie będzie rozliczany)
- Dyrektor decyduje, czy informować radę pedagogiczną – jeżeli istnieje obawa, że będzie to miało wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo innych dzieci – tak. Zwłaszcza, że działania samouszkodzeń są „zaraźliwe”
Co robić/Czego nie robić:
- Nie straszyć (czy ty rozumiesz, że możesz umrzeć?);
- Nie oceniać (jak możesz robić coś tak głupiego, jesteś niepoważny);
- Nie zadawać pytań (dlaczego ty to robisz, co chcesz osiągnąć);
- Nie wprowadzać atmosfery sensacji wokół ucznia i prowadzonych działań;
- Dyskrecja, takt, uważność w przekazywaniu informacji;
- „Odbarczać” z poczucia winy;
- Zbudowanie systemu wsparcia – osoby kompetentne i osoby znaczące, ważne dla ucznia;
- Kontrakt – krótkotrwały, możliwy do przyjęcia;
[1] Aleksandra Karasowska • Uczeń z zaburzeniami zachowania. Budowanie strategii pracy w środowisku szkolnym. uczuć: złość, lęk, osamotnienie, bezradność itp.)
