W poprzednim artykule z 22.09.2021 odniosłam się do zadań szkoły w odniesieniu do założeń ogólnych Zintegrowanej Strategii Umiejętności 2030, mając na uwadze przybliżenie założeń polityki edukacyjnej w perspektywie czasowej uwzględniającej kluczową rolę edukacji dla rozwoju gospodarczego. W części ogólnej ZSU 2030 wskazano VIII obszarów oddziaływań:
I. Umiejętności podstawowe, przekrojowe i zawodowe dzieci, młodzieży i osób dorosłych.
II. Umiejętności w edukacji formalnej – kadry zarządzające.
III. Umiejętności w edukacji formalnej – kadry uczące.
IV. Rozwijanie umiejętności poza edukacją formalną.
V. Rozwój i wykorzystanie umiejętności w miejscu pracy.
VI. Doradztwo zawodowe.
VII. Współpraca pracodawców z edukacją formalną i pozaformalną.
VIII. Planowanie uczenia się przez całe życie i potwierdzanie umiejętności.
Szkoły i placówki dotyczą szczególnie obszary: I, III, VI i VII.
W tej części moich rozważań chcę zwrócić uwagę Państwa na tematy i wynikające z nich dla szkół kierunki działań tylko w obszarze I:
„Umiejętności podstawowe, przekrojowe i zawodowe dzieci, młodzieży i osób dorosłych”.
W ZSU uznano, że dla efektywnego wsparcia rozwoju tych umiejętności oraz odpowiedniego ich wykorzystywania w sferze działań zawodowych, w życiu prywatnym i społecznym niezbędne jest dobre rozpoznanie predyspozycji, potrzeb i możliwości osoby uczącej się. W dokumencie tym wskazano również na konieczność stosowania zróżnicowanych metod i narzędzi wspomagających proces uczenia się w każdym wieku, na każdym etapie edukacji, zarówno w edukacji formalnej jak i pozaformalnej. Oczywiście w odniesieniu do szkół nie są to zadania nowe, wystarczy przypomnieć zapisy rozporządzeń w zakresie oceniania, klasyfikowania i promowania, rozporządzenia dotyczącego organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej czy doradztwa zawodowego. Musimy jednak pamiętać, że zarówno postęp cywilizacyjny – automatyzacja, robotyzacja, sztuczna inteligencja i nowe technologie – wymuszają na nauczycielach rozwijanie umiejętności cyfrowych i nieustannego dostosowywania metod i form pracy z wykorzystaniem ICT, tworzenia narzędzi i treści cyfrowych zarówno w uczeniu się jak uczeniu innych. W ZSU 2030 podkreślono również wagę wspierania rozwoju umiejętności osób szczególnie uzdolnionych, a to zagadnienie jest niestety marginalizowane w większości szkół i placówek Zatem wyzwaniem kolejnym staje się nie tylko dostrzeganie ale również wspieranie tych osób – priorytetem – opracowanie programu wsparcia uczniów/słuchaczy szczególnie uzdolnionych.
Prześledźmy tematy działań obszaru pierwszego: „Umiejętności podstawowe, przekrojowe i zawodowe dzieci, młodzieży i osób dorosłych” ze wskazaniem wybranych (wg mnie istotnych) kierunków działań, które powinny być podjęte przez szkoły/placówki, w celu zapewnienia ich realizacji. Należą do nich:
1. Upowszechnianie istniejących oraz opracowanie i wdrażanie nowych rozwiązań diagnozujących predyspozycje i umiejętności dzieci, młodzieży i osób dorosłych ma się koncentrować m.in. na diagnozowaniu potrzeb dotyczących zarówno wczesnego wspomagania rozwoju dzieci i wsparcia rodziny jak i młodzieży oraz osób dorosłych.
Oczywiście nie są nowe zagadnienia, bowiem diagnozowanie potrzeb dzieci/uczniów i słuchaczy wynika zarówno z rozporządzenia w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania, czy rozporządzenia dotyczącego organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
2. Upowszechnianie istniejących oraz opracowanie i wdrażanie nowych rozwiązań na rzecz rozwoju umiejętności podstawowych i przekrojowych oraz zawodowych dzieci, młodzieży i dorosłych. W praktyce oznacza to zarówno stosowanie nowatorskich i twórczych rozwiązań (w tym umiejętności wykorzystania ICT) opracowanie i wdrażanie materiałów dydaktycznych wspierających proces uczenia się i motywację z uwzględnieniem indywidualizacji, jak i stosowanie nowatorskich rozwiązań w zakresie oceniania, sprawdzania i monitorowania efektów uczenia się i zapewnienia wysokiej jakości kształcenia dzieci, młodzieży i dorosłych. W przypadku tych ostatnich zwraca się uwagę na konieczność zwiększenia uczestnictwa osób dorosłych – zwłaszcza nisko wykwalifikowanych – w procesie uczenia się przez całe życie.
3. Wspieraniu rozwoju kapitału społecznego na rzecz rozwoju umiejętności w ramach edukacji formalnej, pozaformalnej i uczenia się nieformalnego. W tym zagadnieniu warto zwrócić uwagę na promowanie aktywnych postaw przez zwiększenie zaangażowania dzieci, młodzieży i dorosłych w życie publiczne. Zatem rozwijaniu form aktywności obywatelskiej będzie służyło promowanie przez szkoły/placówki wolontariatu, wspieranie współpracy organizacji i instytucji zajmujących się rozwojem umiejętności na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym.
Analizując pierwszy obszar oddziaływań należy mieć świadomość, że efektywne wspieranie rozwoju umiejętności podstawowych, przekrojowych i zawodowych jest możliwe, gdy szkoły:
– dokonają trafnej diagnozy, czyli rozpoznania predyspozycji, potrzeb, umiejętności danej osoby;
– gdy będą stosowały różnorodne metody i posiadały zestawy narzędzi wspomagających proces uczenia się;
– po zapewnieniu sprzyjających warunków osobom uczącym się niezależnie od ich statusu społecznego, ekonomicznego, cech społeczno-demograficznych i predyspozycji;
– będą rozwijały umiejętności cyfrowe z jednoczesnym przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa cyfrowego;
– opracują programy wspierania kreatywności i innowacyjności osób szczególnie uzdolnionych;
– będą tworzyły partnerstwa na rzecz rozwijania umiejętności współpracy i komunikacji interpersonalnej.
Nie trudno zauważyć, że wskazane w ZSU 2030 kierunki oddziaływań wskazują na obowiązek kształtowania przez szkoły umiejętności i postaw uczniów przydatnych w życiu społecznym i przyszłej pracy zawodowej.
Zachęcam Państwa do lektury trzeciej części „Tryptyku umiejętności” w kształceniu branżowym, gdzie omówię zagadnienia obszaru III: „Umiejętności w edukacji formalnej – kadry uczące”, gdzie między innymi mowa o współpracy zespołowej, doskonaleniu zawodowym, zdobywaniu i certyfikowaniu nowych umiejętności, stosowanie nowoczesnych technologii cyfrowych.
