Zacznijmy od pojęć podstawowych. Co rozumiemy przez monitorowanie? Gdzie będziemy szukać informacji?
Po pierwsze, w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz. U. z 2015 r., poz. 1270) czytamy: ,,monitorowanie – należy przez to rozumieć działania prowadzone w szkole lub placówce obejmujące zbieranie i analizę informacji o działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki”, po drugie, zajrzymy do ,,Słownika języka polskiego”, w którym odnajdujemy następujące definicje: ,,monitorowanie jest procesem systematycznego zbierania i analizowania informacji ilościowych i jakościowych na temat wdrażanych projektów, programów, przedsięwzięć, procesów” i ,,monitorowanie – oznacza regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje zjawiska przeprowadzane przez z góry określony czas.” Z tych definicji wyprowadzimy zadania nauczycieli i dyrektora związane z monitorowaniem realizacji podstawy programowej.
Określając te zadania, nie możemy pominąć zawartości art. 3 ust. 1 pkt 13 ustawy o systemie oświaty, który stanowi, że ilekroć jest mowa o ,,podstawie programowej wychowania przedszkolnego lub podstawie programowej kształcenia ogólnego – należy przez to rozumieć obowiązkowe zestawy celów i treści nauczania, w tym umiejętności, opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego, oraz zadania wychowawcze szkoły, uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego i programach nauczania oraz umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych;”
Czego nam jeszcze brakuje?
Odpowiedź brzmi – podstawy prawnej, czyli potwierdzenia, że monitorowanie jest obligatoryjne.
Zajrzyjmy zatem jeszcze raz do ustawy o systemie oświaty. Najpierw art. 7 ust. 1.:
,,Szkołą publiczną jest szkoła, która:
4) realizuje:
a) programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, a w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – również podstawę programową kształcenia w zawodach,
b) ramowy plan nauczania”,
a następnie Art. 33, który w ust. 2 pkt 2 zobowiązuje do nadzoru nad realizacją podstawy programowej i ramowych planów nauczania.
Pomijamy w tych rozważaniach rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. z 2015 r., poz. 1214), które wprost określa zadania szkoły i nauczycieli związane z realizacją podstawy programowej. Dokładna i wnikliwa analiza zadań zawartych w charakterystyce poziomu podstawowego i wysokiego ułatwią planowanie zadań związanych z monitorowaniem realizacji podstawy programowej.
Co z tego przeglądu definicji i prawa oświatowego wynika dla nauczyciela?
Nauczyciel podejmuje działania związane z realizacją podstawy programowej na trzech etapach pracy dydaktycznej: planowania, realizacji i oceny efektów. Warto zatem określić zadania nauczyciela na każdym z tych etapów.
Etap pierwszy – planowanie; zadania nauczyciela:
1. pogłębienie znajomości treści dokumentu państwowego, jakim jest podstawa programowa /cele ogólne, szczegółowe, zalecane warunki i sposoby realizacji podstawy programowej oraz umiejętności i postawy kształtowane na danym etapie edukacyjnym, ważne zadania szkoły i każdego nauczyciela/;
2. opracowanie własnego programu nauczania, wybór programu innego autora, autorów lub wybór i modyfikacja, wnioskowanie do dyrektora szkoły o dopuszczenie programu do użytku szkolnego;
3. wybranie podręcznika, materiału edukacyjnego, materiału ćwiczeniowego;
4. przygotowanie planu dydaktycznego;
5. przedstawienie wymagań edukacyjnych i kryteriów wymagań na poszczególne stopnie szkolne.
Planując, pamiętać należy o cyklu rocznym i całym etapie edukacyjnym. Ważny zatem dla nauczyciela jest szkolny plan nauczania i tygodniowy plan nauczania. Planować należy w zespole nauczycieli uczących w jednym oddziale.
Etap drugi – realizacja; zadania nauczyciela:
1. realizowanie podstawy programowej i dopuszczonego programu nauczania na zajęciach edukacyjnych;
2. przestrzeganie liczby godzin, określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2012, poz. 204) jako ,,nie mniej niż”;
3.organizowanie zajęć z wykorzystaniem zalecanych warunków i sposobów realizacji podstawy programowej;
4. indywidualizowanie pracy z uczniami i dostosowanie do indywidualnych potrzeb i możliwości każdego ucznia;
4. badanie osiągnięć edukacyjnych uczniów /ocenianie bieżące, klasyfikacyjne, system badań wewnątrzszkolnych/;
5. analizowanie ewentualnych zaburzeń dotyczących ilościowych i jakościowych danych związanych z realizacją podstawy programowej.
Etap trzeci – ocena efektów; zadania nauczyciela:
1. badanie efektów kształcenia /egzaminy próbne, właściwe/;
2. ewaluowanie pracy zespołów nauczycieli uczących w jednym oddziale;
3. analizowanie wyników i wniosków z nadzoru pedagogicznego dyrektora szkoły w zakresie realizacji podstawy programowej;
4. przyjmowanie programów naprawczych, wspomagających,
5. autoewaluowanie pracy.
