Źródeł prawnych dla funkcjonowania Rodziców w szkole należy szukać w: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, Ustawie o systemie oświaty oraz Karcie Nauczyciela i Rozporządzeniach MEN. Krótka analiza aspektów prawnych funkcjonowania rodziców w szkole będzie zaprezentowana wyłączenie w kontekście uprawnień rodziców w szkole.
Fundamentalne uprawnienia Rodziców w szkole zostały zapisane w Konstytucji RP: art. 48 ust. 1 zawiera uprawienie rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. W art. 70 ust. 1 czytamy, że każdy ma prawo do nauki, w ust. 2, że Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna, w ust. 3, iż Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne a także (…) mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych, a w ust. 4, że Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W art. 72 ust. 1 istotne, z punktu widzenia dziecka, jest zapewnienie ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Konkludując, KRP jest gwarancją prawa rodziców do wychowania zgodnie z własnymi przekonaniami, bezpłatnej nauki, wolności wyboru dla własnych dzieci szkoły innej, niż publiczna oraz udziału w tworzeniu jednostek oświatowych i ochrony dzieci przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym znajdujemy min. przepis w art. 92 o wykonywaniu władzy rodzicielskiej nad dzieckiem aż do pełnoletności, tj. do 18 roku życia oraz w art. 96 o wychowaniu, kształtowaniu i przygotowaniu dziecka do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. W tym miejscu nie sposób nie wspomnieć, że Rodzice mają obowiązek kierowania się przede wszystkim dobrem dziecka.
W Ustawie o systemie oświaty zostały spisane prawa Rodziców w szkole indywidualne i kolegialne. Indywidualne prawa Rodziców w szkole w uoso to: Prawo do nauki religii w szkole, Prawo do podtrzymywania tożsamości narodowej w szkole, Prawo do wcześniejszego lub późniejszego rozpoczynania przez dziecko obowiązku szkolnego, Prawo do spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego poza szkołą, Prawo do indywidualnego toku nauki. Kolegialne prawo Rodziców w szkole znajdujemy w art. 53 ust. 1 W szkołach i placówkach, z zastrzeżeniem ust. 6, działają rady rodziców, które reprezentują ogół rodziców uczniów; ust 2 W skład rad rodziców wchodzą: 1) w szkołach – po jednym przedstawicielu rad oddziałowych, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danego oddziału; 2) w placówkach – co najmniej 7 przedstawicieli, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców wychowanków danej placówki; 3) w szkołach artystycznych – co najmniej 7 przedstawicieli, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danej szkoły; ust. 3 W wyborach, o których mowa w ust. 2, jednego ucznia reprezentuje jeden rodzic. Wybory przeprowadza się na pierwszym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym; ust. 4 . Rada rodziców uchwala regulamin swojej działalności, w którym określa w szczególności: 1) wewnętrzną strukturę i tryb pracy rady; 2) szczegółowy tryb przeprowadzania wyborów do rad, o których mowa w ust. 2 pkt 1-3, oraz przedstawicieli rad oddziałowych, o których mowa w ust. 2 pkt 1, do rady rodziców odpowiednio szkoły lub placówki.
Uprawnienie kolegialne Rodziców skutkuje w rzeczywistości szkolnej faktem jednego z czterech organów szkoły, tj. obok: dyrektora, rady pedagogicznej, rady uczniów, rada rodziców. Rada Rodziców, czwarty organ szkoły, na podstawie art. 36a ust. 5 uoso ma prawo do udziału przedstawiciela w pracach komisji konkursowej, wybierającej dyrektora szkoły lub placówki; na podstawie art. 51 uoso ma prawo do reprezentacji w ramach rady szkoły; na podstawie art. 54 ust. 8 uoso w celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki, rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady rodziców określa regulamin, o którym mowa w art. 53 ust. 4; na podstawie art. 54 ust. 1 uoso Rada rodziców może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki. W art. 54 ust. Zostały określone kompetencje rady rodziców (…) 1) uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną: a) programu wychowawczego szkoły obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, realizowanego przez nauczycieli, b) programu profilaktyki dostosowanego do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców; 2) opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły lub placówki, o którym mowa w art. 34 ust. 2; 3) opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły.
Na podstawie art. 6a ust.1 pkt 5 Karty Nauczyciela rada rodziców ma prawo do wnioskowania o dokonanie oceny pracy nauczyciela oraz oceny pracy dyrektora oraz na podstawie art. 9c ust. 6 Karty Nauczyciela rada rodziców ma prawo do opiniowania dorobku zawodowego nauczyciela w związku z ubieganiem się przez niego o awans zawodowy na wyższy stopień.
Szczegółowe uprawnienia rodziców w szkole, zarówno indywidualne jak i kolegialne, dotyczące różnych obszarów rzeczywistości szkolnej są określone w rozporządzeniach MEN regulujących funkcjonowanie i działanie szkoły lub placówki. Przykładowo, w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 sierpnia 2013 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r. poz. 414) Rodzice ucznia mają prawo do udziału w opracowaniu indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego oraz uprawnienie dokonania oceny poziomu funkcjonowania ucznia, a także mają prawo otrzymać kopię takiego programu. Współpraca Rodziców ze szkołą w tym zakresie umożliwia pełniejszą realizację potrzeb ucznia.
Zasygnalizowane niektóre uprawnienia Rodziców w szkole mają na celu uporządkowania płaszczyzny dyskusji jak kształtować środowisko współpracy szkoły z Rodzicami i Rodziców ze szkołą. Ważny bowiem w tej współpracy jest kontekst wolny od „przepychanek”, w którym łatwo zapomnieć i zagubić ucznia lub wychowanka, najważniejszego podmiotu edukacji.
