Jeżeli tak jest, to w przygotowywanej dla ucznia Karty Indywidualnych Potrzeb możemy skorzystać z ustawowej formy pomocy: porady i konsultacje. Obie te formy zapewniają uczniowi kontakt z psychologiem i pedagogiem szkolnym. Nie są z tego wyłączeni również nauczyciele prowadzący zajęcia z uczniem. Tyle od strony formalnej. Istota rzeczy nie jest jednak w zapisie formalnym, lecz w jakości działań.
Udzielaniem pomocy rządzą dwie główne zasady. Pierwsza mówi: udzielaj bezpośrednio pomocy jeżeli potrafisz, a jeżeli nie, to twoje udzielanie pomocy będzie polegało na znalezieniu osoby, która posiada odpowiednie umiejętności. Ta myśl wskazuje, że nie każdy nauczyciel może udzielać w tym obszarze pomocy. Nie każdy odbył własne żałoby. Druga zasada bardzo mocno podkreśla, że ignorowanie i skracanie procesów o charakterze psychologicznym, zawsze obraca się przeciwko zarówno osobie pomocy udzielającej, jak i pomocą obdarzanej. W związku z tym pamiętać należy, że żałoba jest procesem i musi być odbyta. Od wieku dziecka (w pytaniu tej informacji nie ma) i jego emocjonalnego nastawienia do śmierci (nabywa się go w procesie wychowania przede wszystkim domowegoi religijnego) będzie zależało jak długo żałoba będzie trwać. „…śmierć, choć jest straszna, stanowi część życia! To coś, co daje się nam poznać już w dzieciństwie. Ale trzeba ją poznawać delikatnie, mając wzgląd na dziecko” [i].
Czas potrzebny do odbycia żałoby będzie więc bardzo zróżnicowany. Nie można podać żadnych jednoznacznych ram czasowych. Nie można podać również pewnych reguł postępowania .To, co dla jednego dziecka (biorąc pod uwagę procesy wychowania do akceptowania śmierci , jako części życia), będzie dobrem i pozwoli mu „oswoić” rozstanie, dla innego będzie nie do przyjęcia.
Mimo tych ograniczeń można stosować w pracy z dzieckiem, które doświadczyło straty rodzica, pewne uniwersalne zasady. Są to :
Rozmawiać o wydarzeniach, uczuciach, emocjach, jakie przeżywają czy przeżyły. Smutek, złość, bunt, powinny być wyciągnięte na wierzch .
Uczniowi należy towarzyszyć , a nie wyprzedzać i tłumaczyć.
Pozwolić dziecku rozpaczać, płakać, przywoływać wspomnienia
W książce „Smutek strata żałoba” Menu Keirse[ii] uszczegóławia te trzy główne myśli i wyprowadza 12 wskazówek dla dorosłych wspierających dziecko po stracie rodzica lub innej bliskiej i znaczącej osoby.
1. Dawaj prawdziwe i bezpośrednie informacje.
2. Nie ukrywaj swoich uczuć przed dzieckiem.
3. Daj dzieciom czas na zrozumienie czym jest śmierć.
4. Licz się z faktem, że dzieci nie mogą zajmować się zbyt długo mocnymi uczuciami.
5. Pozwól dzieciom zajmować się ich smutkiem.
6. Informuj dzieci o mogących się pojawić reakcjach i uczuciach.
7. Zapewnij dzieci o tym, że tak życie, jak i jego rodzina będą trwały dalej.
8. Daj dzieciom szansę wyrazić ich własne myśli i uczucia.
9. Daj dzieciom zapewnienie, że mogą nadal być dziećmi.
10. Przyjmij do wiadomości, że dzieci tracą coś więcej niż ukochaną osobę.
11. Zachęcaj dzieci do rozmów z przyjaciółmi.
12. Zachęcaj otoczenie, by poświęcało uwagę dzieciom .
To ostatnie zdanie jest bardzo ważne dla nauczycieli. Psychologowie twierdzą, że najważniejszym dobrem, które pozwala się prawidłowo rozwijać jest poczucie więzi. Uczeń, na skutek śmierci rodzica, traci coś więcej niż ukochaną osobę. Zrywana jest fizyczna , namacalna bliskość. Towarzyszenie uczniowi w przeżywaniu tego doświadczenia, to ofiarowanie mu gotowości do budowania więzi. I tu znowu pojawiają się bardzo realne ograniczenia. Budowanie więzi wymaga czasu. Nie każdy z nauczycieli ma w sobie i poza sobą możliwość ofiarowania tego czasu. Dlatego pamiętać należy, że Rozporządzenie o zasadach udzielania pomocy psychologiczno – pedagogicznej pozwala jej udzielać we współpracy z instytucjami, organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami, czy fundacjami. Należy zorientować się, czy ktoś z wyżej wymienionych nie prowadzi grup wsparcia dla dzieci i ich rodzin będących w żałobie.
[i] Bernadette Lemoine Jak pomagać dziecku w życiowych rozstaniach?, Warszawa 2003,
[ii] M.Keirse, Smutek strata żałoba, Radom,
