Ustawą z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r. nr 80, poz. 542) wprowadzono do Karty Nauczyciela zapis przyznający nauczycielowi status funkcjonariusza publicznego i wynikającej z tego tytułu ochronie. Powyższa zmiana weszła w życie 24 maja 2007 r. Art. 63 ust. 1 Karty Nauczyciela stanowi, że „nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).” Z kolei ust. 2 stwierdza, iż „organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.”
Z dniem 24 maja 2007 r. nauczyciel uzyskał status funkcjonariusza publicznego i wynikającą z tego tytułu ochronę ukształtowaną na zasadach określonych przepisami Kodeksu karnego.
Karta Nauczyciela odwołuje się do pojęcia funkcjonariusza publicznego. Należy przypomnieć definicję tego pojęcia. Otóż zgodnie z treścią art. 115 § 13 Kodeksu karnego „funkcjonariuszem publicznym jest Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, poseł, senator, radny, poseł do Parlamentu Europejskiego, sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy, osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba, że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych, osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba, że pełni wyłącznie czynności usługowe, osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej, funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej, osoba pełniąca czynną służbę wojskową.” W związku z tym, że nauczycielom przyznano status funkcjonariusza publicznego i wynikającą z tego tytułu ochronę podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, określone czyny zabronione, popełnione na szkodę nauczyciela, są ścigane z urzędu, a co za tym idzie kary za popełnienie czynu zabronionego będą surowsze. Na uwagę zasługuje fakt, iż dotychczas czyny zabronione popełnione na szkodę nauczyciela były ścigane z oskarżenia prywatnego, co powodowało, że jedynie nauczyciel decydował o tym, czy sprawca stanie przed wymiarem sprawiedliwości. W aktualnym stanie prawnym realizacja ochrony przejawia się w tym, iż oprócz samego zainteresowanego (nauczyciel) zarówno dyrektor, jak i organ prowadzący szkołę muszą z urzędu występować w obronie nauczyciela, którego prawa zostały naruszone. Tak stanowi, bowiem regulacja art. 63 ust. 2 Karty Nauczyciela.
Zaostrzenie kar wobec sprawców dopuszczających się wobec funkcjonariuszy publicznych czynów zabronionych dotyczy w szczególności: naruszenia nietykalności cielesnej, czynnej napaści, znieważenia, groźby bezprawnej.
Zakres ochrony nauczycieli określają przepisy rozdziału XXIX Kodeksu karnego zatytułowanego – przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego. Zgodnie z treścią art. 222 § 1 Kodeksu karnego, „kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.”
Przestępstwo to nie wiąże się z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia. Typowe działania polegają na uderzeniu, kopnięciu, przewróceniu, pociągnięciu za włosy, rzuceniu w osobę jakimś przedmiotem. Naruszenie nietykalności cielesnej nie pozostawia na ciele śladów lub są one jedynie nieznaczne i przemijające (siniaki, zaczerwienienia, zadrapania).
Kolejny artykuł charakteryzuje czyn zabroniony – czynna napaść.
Treść art. 223 §1 Kodeksu karnego stwierdza, „kto, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Natomiast z dniem 22 marca 2011 r. wspomniany przepis został rozszerzony o § 2, który stanowi, że „jeżeli w wyniku czynnej napaści nastąpił skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.” Dla porównania, kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała „zwykłego” obywatela lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Czyn zabroniony, jakim jest czynna napaść charakteryzuje się energicznym, gwałtownym działaniem podjętym z zamiarem wyrządzenia fizycznej krzywdy, uszczerbku na zdrowiu lub zadania bólu, przy czym obrany cel nie musi zostać osiągnięty.
W grupie omawianych czynów zabronionych znajdujemy także przestępstwo zniewagi funkcjonariusza publicznego. Otóż w myśl treści art. 226 § 1 Kodeksu karnego, „kto znieważa funkcjonariusza publicznego albo osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”
W sytuacji, gdy pokrzywdzonym staje się tzw. zwykły obywatel sprawca czynu zniewagi może ponieść odpowiedzialność karną w postaci albo kary grzywny albo kary ograniczenia wolności.
Zniewaga, to zachowanie wyrażające pogardę dla innej osoby wyrażoną zwykle w postaci epitetu słownego, ale można ją też wyrazić pismem, wizerunkiem, obelżywym gestem, działaniem lub zaniechaniem. Zniewaga może być dokonana w obecności osoby znieważonej albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła.
Wszystko, co zostało dotychczas powiedziane dotyczy uczniów (sprawców czynów zabronionych), którzy ukończyli 17 lat. Dzieci do lat 13 w ogóle nie mogą być ukarane za popełnione czyny, wykazujące cechy przestępstwa.
Jeżeli sprawca znajduje się między 13 a 17 rokiem życia, za swoje czyny odpowiada przed Sądem rodzinnym na podstawie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, a nie kodeksu karnego (oprócz sytuacji szczególnych, w których nieletni po ukończeniu 15 roku życia może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, m.in. zabójstwo i morderstwo, rozboje, gwałt ze szczególnym okrucieństwem, umyślne ciężkie uszkodzenie ciała).
Wobec tej grupy sprawców Sąd rodzinny może :
- Udzielić upomnienia,
- Zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia,
- Ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
- Ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego,
- Zastosować nadzór kuratora,
- Skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
- orzec zakaz prowadzenia pojazdów,
- orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
- orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w młodzieżowym ośrodku socjoterapii,
- orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym,
- zastosować inne środki i przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Sąd rodzinny może także zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym, Może także zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego.
W wypadku, gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1500 złotych.
Na zakończenie trzeba podkreślić, że nauczyciele korzystając z gwarancji ochrony przeznaczonej dla funkcjonariuszy publicznych, funkcjonariuszami publicznymi nie są i nie dotyczy ich odrębny reżim prawny dotyczący przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych takich jak nadużycie funkcji, ujawnienie informacji służbowych, czy też informacji uzyskanych w wyniku czynności służbowych.
Nie stosuje się również do nich rozszerzenie odpowiedzialności karnej za nadużycie stanowiska, przekroczenie uprawnień, niedopełnienie obowiązku czy zachowanie godzące w autorytet i powagę instytucji czy też ograniczenie niektórych praw (np. zakaz strajkowania).
Reasumując, objęcie nauczycieli ochroną należną funkcjonariuszom publicznym niesie za sobą bardzo ograniczone skutki praktyczne.
