Do szkół ponadgimnazjalnych i klas IV-VI szkół podstawowych od września 2012 roku wchodzi nowa podstawa programowa. Wprowadzane zmiany mają charakter kroczący. Według nowej podstawy programowej będą uczyć się uczniowie, którzy w roku szkolnym 2012/2013 zasilą szeregi uczniów klas pierwszych liceum, technikum i zasadniczej szkoły zawodowej oraz klas IV szkoły podstawowej, tak więc w okresie przejściowym nauczyciele będą pracować według nowych i starych zasad jednocześnie.
Podstawa programowa jest najważniejszym dokumentem w randze rozporządzenia, które reguluje kwestię doboru treści nauczania, celów kształcenia i warunków, w jakich działalność dydaktyczna szkoły ma przebiegać. Jest ona taka sama dla wszystkich szkół w Polsce. To właśnie podstawie programowej podporządkowane są programy nauczania, które muszą być z nią zgodne, a także dostosowane do potrzeb i możliwości ucznia.
Program nauczania w tej koncepcji staje się jedynie narzędziem do realizacji podstawy programowej.
Najczęściej powtarzanym błędem nauczyciela jest przyjmowanie programu nauczania z wydawnictwa, bez jakiejkolwiek modyfikacji. Strategia „zdejmowania programu z półki” wydaje się szczególnie niebezpieczna, ponieważ programy nauczania opracowane przez wydawnictwa są jedynie propozycją i najczęściej zawierają więcej informacji niż te przewidziane w podstawie programowej. Nauczyciel winien wiedzieć, jakie elementy programu nauczania wynikają wprost z podstawy programowej, a jakie są wolną propozycją wydawnictwa. To nauczyciel, proponując program innych autorów, bierze za niego odpowiedzialność, oświadczając, że jest on zgodny z nową podstawą programową i dostosowany do specyfiki środowiska edukacyjnego.
Podobnie rzecz się ma z podręcznikami, które teraz wydawnictwa podsuwają nauczycielom. Przy wyborze podręcznika również niebywale ważna jest znajomość nowej podstawy. Podręcznik ma pełnić rolę wspomagającą w realizowaniu zapisów podstawy. Bezrefleksyjne „przerabianie” podręcznika może rodzić wiele problemów: od niezrealizowania podstawy programowej po słabe wyniki uczniów na egzaminach zewnętrznych. Jeśli przyjrzeć się podręcznikom do nauczania historii, to okaże się, że zawierają one o wiele więcej informacji niż wynika to z treści nauczania wymienionych w podstawie. I tak uczeń podczas lekcji o kulturze renesansu powinien charakteryzować największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza. Dopiero kiedy uczniowie spełnią te wymagania możemy wprowadzić nazwiska chociażby autorów „Utopii”, czy „Księcia”.
Należy więc odwrócić kolejność wyboru.
Po pierwsze – należy zapoznać się dokładnie z podstawą programową,
po drugie – zmodyfikować program nauczania,
i dopiero po trzecie – wnioskować do dyrektora o wpisanie podręcznika do szkolnego zestawu programów nauczania i podręczników.
W realizowaniu podstawy programowej bardzo pomocny wydaje się plan wynikowy i rozkład materiału, w których obok tematu lekcji i innych informacji pojawia się także numeryczne oznaczenie treści z podstawy programowej lub/i celu. Nauczyciel powinien umieć wskazać, jaki cel i jakie treści zrealizował z podstawy programowej na danej lekcji.
W zreformowanej szkole znika „dwugłos” prowadzący do pewnego chaosu prawnego. Funkcję standardów egzaminacyjnych przejmuje w całości podstawa programowa. Egzaminy zewnętrzne będą badać stopień realizacji celów zapisanych w podstawie oraz poziom opanowania wyróżnionych tam wiadomości i umiejętności. Im bliżej będziemy podstawy programowej, tym większa szansa na sukces naszych uczniów na sprawdzianie, egzaminie gimnazjalnym oraz maturze.
Podstawa programowa nie tylko odpowiada na pytania, czego mamy uczyć, jaki przyświeca nam cel, ale także mówi, w jaki sposób i w jakich warunkach powinna odbywać się realizacja podstawy programowej. Nie są to „pobożne życzenia metodyków”, ale zapisy obowiązujące nauczyciela i dyrektora. Nowa podstawa programowa nakłada na nauczyciela WOSu, wychowania fizycznego obowiązek pracy metodą projektu edukacyjnego na III i IV etapie edukacyjnym.
Nie możemy zapomnieć także o tym, że szkoła przede wszystkim ma uczyć kompetencji kluczowych. Przedmioty nauczania nie mogą istnieć w izolacji. Szkoła zgodnie z reformą ma nie być miejscem, gdzie uczeń dostaje porcję wiedzy o znaczeniu akademickim, ale praktycznym, życiowym. Każdy nauczyciele w miarę możliwości winien wziąć pod uwagę kompetencje kluczowe.
Polska szkoła ma zatem przede wszystkim kształcić następujące umiejętności:
– czytanie (pojęte także jako rozumienie tekstu),
– myślenie matematyczne (korzystanie z wiedzy matematycznej w sytuacjach życiowych, codziennych),
– myślenie naukowe (obserwacje empiryczne środowiska przyrodniczego i społecznego),
– komunikowanie się w języku ojczystym i obcym,
komunikowanie się w językach obcych,
– uczenie się (rozpoznawanie potrzeb edukacyjnych),
– umiejętności pracy zespołowej,
– wyszukiwanie i selekcja informacji ( III i IV etapie edukacyjnym).
Podsumowanie:
* Nauczyciel realizuje podstawę programową, pamiętając, że składa się ona z trzech części: celów, treści nauczania oraz sposobów i warunków realizacji podstawy programowej.
* Program nauczania i podręcznik to narzędzia do realizacji podstawy programowej.
* Istotne są cele nauczania dla danego przedmiotu oraz kompetencje kluczowe.
* Potrzeby jest rozkład materiału i plan wynikowy z odsyłaczami do podstawy programowej.
* Należy stosować się do zalecanych warunków i sposobu realizacji podstawy programowej.
* Z podstawy programowej wynika charakter i zakres egzaminów zewnętrznych.
* Realizujemy podstawę programową, nie „przerabiamy” podręcznik.
