Zwrócić uwagę należy również na agresję relacji, polegającą na nadszarpnięciu pozytywnych relacji wybranej ofiary z grupą rówieśniczą poprzez rozsiewanie plotek, wykluczenie. Jest to szczególnie boleśnie przeżywana przez dzieci i młodzież forma agresji, gdyż „zepsuta” opinia może wpłynąć na akceptację rówieśników oraz utrwalenie wzajemnych relacji koleżeńskich.
Ze względu na kategorie w szkole możemy obserwować agresję instrumentalną, której celem jest uzyskanie jakiegoś przedmiotu lub utrzymanie pożądanej sytuacji, agresję ze złości, jako wynik nieradzenia sobie z trudnymi emocjami, agresję obronną jako obronę na atak, agresję związaną z grą i zabawą, nasilającą się wskutek zaangażowania w toku gry i zabawy, agresję afektywną, skierowaną na czynienie komuś przykrości lub sprawienie bólu oraz autoagresję jako wyraz bezradności związanej z deprywacją podstawowych potrzeb.
Zastanówmy się zatem dlaczego i po co dzieci przejawiają agresję?
Można wyróżnić dwie główne możliwości:
Dziecko zachowuje się agresywnie, bo takie zachowanie przynosi mu korzyść – jest akceptowane w grupie rówieśniczej, dostaje uwagę dorosłych, ma pozycję lidera grupy, podporządkowuje sobie innych do własnych celów, inni zachowują się tak jak sobie „życzy”. Na drodze tzw. wzmocnień – zachowania te są utrwalane.
Drugą przyczyną takich zachowań jest naśladownictwo. Dziecko, które żyje w świecie przemocy, widzi ją na co dzień w domu, w szkole, w telewizji – będzie te zachowania naśladować jako zachowania wzorcowe. W tym przypadku brak umiejętności prospołecznych jest powodem zachowań agresywnych. Z badań bowiem wynika, że dzieci najskuteczniej i najszybciej uczą się zachowań agresywnych poprzez naśladownictwo i modelowanie!
Czynniki wywołujące agresję
Środowisko rodzinne
Wydaje się najważniejszym czynnikiem w rozwoju agresji dzieci. We wszystkich rodzinach dochodzi do tej czy innej formy ekspresji gniewu. Jest to normalny aspekt życia rodzinnego. W niektórych rodzinach ekspresja gniewu przybiera skrajną postać, tj. pojawia się bardzo często i ma znaczącą siłę. Gniew w stosunkach między dorosłymi i skierowany do dzieci oddziałuje u nich na poziom pobudzenia i agresję . Brak wzajemnego szacunku i równowagi wewnętrznej prowadzi do lekceważenia i niezaspokajania potrzeb psychicznych dziecka.
Od środowiska rodzinnego zależy zatem, czy dzieci rozwiną zachowania prospołeczne czy agresywny sposób reagowania w trudnych sytuacjach, tak jak ich rodzice.
Dzieci stają się agresywne wówczas, gdy w swej działalności napotykają wiele zakazów i ograniczeń a także gdy wydaje im się iż utraciły miłość rodziców. Poczucie porzucenia rodzi brak poczucia bezpieczeństwa i lęk, który jest źródłem agresji. Szczególnie agresywne są dzieci mające brutalnych i agresywnych rodziców. Agresja dzieci jest także mechanizmem obronnym, próbą zmuszenia rodziców do zwrócenia na siebie ich uwagi. Przeważająca większość rodziców dzieci agresywnych to osoby preferujące krzyk lub kary fizyczne, agresję w wychowaniu.
Do wzrostu agresji dziecka prowadzi również wychowanie rozpieszczające. Jest to wychowanie pozbawione kształtowania u dziecka kontroli nad emocjami: brak odraczania gratyfikacji, uleganie żądaniom dziecka, tolerowanie objawów tyranii z jego strony, brak jasno określonych granic wobec zachowań agresywnych w stosunku do dorosłych, rodziców i rówieśników.
Oddziaływanie mediów
Wiele badań na całym świecie dotyczących wpływu telewizji, gier komputerowych na rozwój agresji u dzieci potwierdziło tezę: jeśli dziecko wykazujące duży poziom agresji oraz dziecko cechujące się niskim jej poziomem przyswoją sobie te sama „dawkę” telewizyjnych scen przemocy, to poziom ich agresji proporcjonalnie wzrośnie.
Z badań przeprowadzonych wynika, że w trzech ogólnopolskich programach telewizji średnio co cztery minuty ktoś kogoś bije, morduje, kopie, wali po twarzy, dusi, grozi bronią… w ciągu godziny dorośli i dzieci widzą 15 scen przemocy.
Należy też wziąć pod uwagę, że przemoc w „bajkach” i filmach dla dzieci jest bardziej ekspresyjna. Mniej posługuje się słowem, za to bardziej obrazem. Częściej niż w programach dla dorosłych towarzyszy jej widoczny gniew. Raz po raz ktoś tam obrywa po głowie w najlepszym przypadku …młotkiem, zostaje rozjechany, wbity w ścianę, wysadzony w powietrze i … po chwili wstaje i żyje dalej.
To właśnie jest niebezpieczne, bo sceny agresji są zafałszowane. Ofiara nie ponosi nigdy jej konsekwencji. Nie widać bólu, cierpienia. Dzieci, szczególnie małe uczą się takich zachowań i są często zdziwione, gdy ich ofiara zachowuje się inaczej niż w bajce.
Częste oglądanie programów oraz gier komputerowych zawierających sceny przemocy nie tylko uczy agresji ale, jak wykazują wyniki przeprowadzonych badań, powoduje powstanie pewnego rodzaju „znieczulicy” emocjonalnej na agresję i okrucieństwo. Dzieci oglądające „agresywne” filmy o wiele słabiej reagują na przejawy agresji i przemocy wśród rówieśników. O wiele rzadziej przychodzą z pomocą bitym kolegom, nie widząc nic złego w zachowaniu bijących się lub niszczących zabawki kolegów i nie proszą o pomoc dorosłych.
Wiara w skuteczność agresji
Niestety jest wiele okoliczności w domu rodzinnym, szkole, grupie rówieśniczej, w których dziecko uczy się, czy to poprzez swoje własne doświadczenie, czy obserwowanie innych, iż przemoc i agresja mogą pomóc w osiągnięciu pożądanego celu. Jeżeli jeszcze dzieci dostają przyzwolenie, akceptację czy wręcz nagrodę od dorosłych na zachowania agresywne to zdecydowanie wpływa to na rozwój u nich agresji oraz na przekonanie o pomocnej roli przemocy w różnych sytuacjach.
