Podawanie insuliny oraz regularne pomiary cukru we krwi glukometrem to obowiązki dziecka z cukrzycą, które muszą być wykonywane także podczas jego pobytu w szkole czy przedszkolu. Obawy nauczycieli budzi nie tylko konieczność asystowania lub pomocy przy tych czynnościach u uczniów młodszych, ale także pojawiające się ryzyko zbyt niskiego poziomu cukru we krwi, które może zdarzyć się diabetykom w każdym wieku.
Codzienna logistyka w opiece nad dzieckiem z cukrzycą oraz umiejętność reagowania na sytuacje nagłe – to główne wyzwania, jakie stoją przed szkołą mającą w swoich szeregach diabetyków. Warto raz jeszcze podkreślić, że zadaniem nauczyciela nie jest leczenie dziecka, ale wspieranie go w jego obowiązkach. Wszelkie decyzje odnośnie dawek insuliny, częstotliwości pomiarów, zakresów docelowych glikemii podejmuje rodzic dziecka, a w przypadku ucznia starszego, który dobrze już potrafi zarządzać swoją cukrzycą – on sam.
Mały diabetyk, duży problem
Młodsi uczniowie mogą potrzebować pomocy przy pomiarze cukru czy podaniu insuliny. Ale nawet jeśli potrafią wykonać te czynności samodzielnie potrzebny jest nadzór osoby dorosłej, aby mieć pewność, że wynik z glukometru został dobrze odczytany, a pompa prawidłowo ustawiona. Dziecko z cukrzycą powinno mieć zmierzony poziom cukru we krwi przed każdym posiłkiem, ponieważ od wartości tego pomiaru zależy dawka insuliny na ten posiłek. Należy ustalić z rodzicem, w jakich innych stałych porach dnia warto kontrolowany cukier. Dobrze jest, jeśli nauczyciel zna prawidłowy zakres glikemii danego ucznia, informację taką powinien uzyskać od rodziców ponieważ jest to kwestia indywidualna dla każdego pacjenta. Powiedzmy, że zakres ten wynosi 80 – 160 mg/dl. Wówczas każdy pomiar, który mieści się w tych granicach jest dla opiekuna sygnałem, że sytuacja jest stabilna i bezpieczna.
Hipoglikemia
To, co budzi największą obawę nauczycieli, ale również rodziców dzieci chorych na cukrzycę to zbyt niskie poziomy cukru we krwi, które nazywamy hipoglikemią, inaczej niedocukrzeniem. Hipoglikemia to poziom cukru we krwi poniżej 70 mg/dl. Sytuacja taka zawsze wymaga szybkiej reakcji – czyli podania dziecku cukrów prostych, najlepiej w postaci słodkiego napoju. Może to być sok owocowy, osłodzona herbata czy nawet woda z cukrem. Część uczniów nosi ze sobą tabletki lub żele z glukozą, które przyjmuje w takiej sytuacji – warto to ustalić z rodzicem, ponieważ to on jest odpowiedzialny za wyposażenie dziecka w zapasy cukrów prostych na wypadek niedocukrzenia. Oczywiście, jeśli uczeń z jakichś powodów nie ma swojej glukozy należy mu przygotować pół szklanki ciepłej wody z 2 łyżeczkami cukru. Przy hipoglikemii liczy się czas reakcji, jeśli tylko dziecko ma objawy tego stanu i zostanie on potwierdzony badaniem na glukometrze, należy szybko zareagować bez dodatkowej konsultacji z rodzicem. Po podaniu dziecku glukozy należy odczekać min. 15 minut i ponownie skontrolować cukier. Jeśli nadal jest zbyt niski, ponownie podajemy glukozę, jeśli jest w normie warto zadzwonić do rodzica i poinformować do o zaistniałej sytuacji.
Jeśli przy obniżającym się poziomie cukru we krwi nie zareagujemy w porę, tzn. diabetyk nie spożyje cukrów prostych, może dojść do utraty przytomności z powodu hipoglikemii. Są to sytuacje niezwykle rzadkie, aczkolwiek warto wiedzieć, że mogą się zdarzyć. Wówczas należy jak najszybciej wezwać pogotowie, informując, że chodzi o ucznia z cukrzycą, który stracił przytomność.
Hiperglikemia
Może zdarzyć się też tak, że podczas rutynowej kontroli cukru glukometr wskaże wynik znacznie powyżej normy, np. 350 mg/dl. Wówczas mówimy o hiperglikemii, inaczej przecukrzeniu, czyli zbyt wysokim poziomie cukru we krwi. Ta sytuacja nie jest może tak dramatyczna jak hipoglikemia, bo nie grozi utratą przytomności, ale na pewno nie jest korzystna dla zdrowia ucznia, dlatego konieczne jest podanie dawki korekcyjnej insuliny. Stwierdzając hiperglikemię należy zadzwonić do rodzica i poprosić o wytyczne ile insuliny w danej sytuacji dziecko powinno mieć podane na korektę, po jakim czasie powinno mieć powtórnie skontrolowany cukier oraz kiedy ewentualnie może zjeść posiłek. Hiperglikemie są niebezpieczne w długiej perspektywie, to z powodu nadmiaru cukru we krwi rozwijają się tzw. późne powikłania cukrzycy (ryzyko utraty wzroku, dializoterapii). Warto zapamiętać, że cukrzyca typu 1 jest chorobą o chwiejnym przebiegu, innymi słowy wahania poziomu cukru we krwi występują u dzieci z cukrzycą zawsze. Nie jest to wina dziecka, jego rodziców, czy lekarza, który go źle leczy, po prostu taka jest specyfika tej choroby.
Podawanie insuliny
Insulina jest lekiem który można podawać wyłącznie w formie podskórnych iniekcji czyli zastrzyków. W praktyce dzieci leczone są za pomocą pomp insulinowych (tzw. ciągły wlew insuliny) lub podają ją specjalnymi wstrzykiwaczami (penami). Większość dzieci i młodzieży w Polsce korzysta z pomp insulinowych, choć oczywiście zdarzają się w szkołach uczniowie, którzy z różnych powodów stosują wstrzykiwacze. W przypadku małych dzieci pompa jest o tyle korzystniejsza, że nie wymaga kłucia dziecka. Jest to urządzenia bardziej komfortowe także dla nauczyciela. Zamiast robić zastrzyk wyjmujemy niewielką pompę i programujemy na niej odpowiednią dawkę leku. Obsługa pompy jest bardzo prosta i bez wątpienia poradzi sobie z nią każdy opiekun dziecka z cukrzycą. Szczegółowe zapoznanie nauczyciela z pompą, nauka jej programowania to oczywiście zadanie dla rodziców dziecka.
Mieć cukrzycę na oku
W przypadku uczniów z cukrzycą w przedszkolach i młodszych klasach szkoły podstawowej, tak naprawdę podstawowym obowiązkiem nauczycieli jest obserwacja tego ucznia. Nieprawidłowe poziomu cukru we krwi dają pewne objawy, dzięki czemu w porę możemy zareagować. Szczególnie ważne jest, by umieć zaobserwować u ucznia niedocukrzenie, czyli zbyt niski poziom cukru we krwi. Typowe objawy tego stanu to drżenie rąk, bladość, silne uczucie głodu, duża drażliwość, „nogi z waty” (młodsi uczniowie często mówią, że bolą ich nogi). Objawy hipoglikemii w dużym stopniu są indywidualne, dlatego warto poprosić rodziców dziecka, by wskazali nauczycielom jakie symptomy mogą u niego świadczyć o niedocukrzeniu. Podejrzewając ten stan zawsze należy upewnić się jaki jest faktycznie poziom cukru wykonując badanie glukometrem.
Z kolei hiperglikemia, czyli przecukrzenia objawia się zwykle zmęczeniem, sennością, wzmożonym pragnieniem i potrzebą częstszego korzystania z toalety.
Tak naprawdę jednak kluczowa jest obserwacja i uważność na każde zachowania, które dla danego ucznia wydaje nam się niecodzienne czy dziwne. Nauczyciel nie musi po objawach wiedzieć, czy cukier jest za niski czy za wysoki, zawsze może to sprawdzić glukometrem. Ważne jednak, by miał nawyk obserwacji ucznia z cukrzycą.
Małgorzat Marszałek
