Piszemy program
Gdy opracujemy wyniki diagnozy środowiska szkolnego wraz z modelem sylwetki absolwenta, możemy przystąpić do formalnego zapisu programu. Rozpoczynamy od ustalenia celów ogólnych oraz celów strategicznych. Pamiętać należy, aby w działaniach uwzględnić cztery obszary: edukację patriotyczną, zdrowotną, informatyczną oraz współpracę z rodzicami. Poszczególne elementy programu to:
- Wstęp (2-3 strony);
- Podstawy prawne dokumentu;
- Założenia ogólne;
- Opis funkcjonowania szkoły;
- Wizja szkoły;
- Opis sylwetki wychowanka;
- Wybór wartości;
- Realizatorzy i adresaci programu;
- Opis działań z uwzględnieniem etapu rozwoju dziecka.
- Dołączony harmonogram prac na dany rok szkolny (opis tego, kto, za co i w jakim terminie jest odpowiedzialny).
Ważne, aby w dokumencie zaznaczyć, że jego treści wynikają z wcześniejszej diagnozy środowiska i są sumą ustaleń rodziców, nauczycieli, pracowników szkoły. We wstępie warto także wskazać, z jakimi podmiotami szkoła prowadzi współpracę w ramach realizacji programu wychowawczo-profilaktycznego, np. strażą miejską, policją, poradnią psychologiczno-pedagogiczną, domem kultury itp. Sama forma zapisu programu jest dowolna, ale najlepiej sprawdzają się tabele, w których konkretne cele od razu zostają zestawione z precyzyjnymi działaniami, np.:
Cel: Kształtowanie pozytywnych postaw społecznych i promowanie zachowań bezpiecznych
Zadanie szkoły | Cele strategiczne | Formy i sposoby realizacji |
I. Przygotowanie uczniów do świadomego i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym | 1.Rozwijanie samorządności uczniów. 2. Uczenie demokracji. 3. Rozwijanie postaw tolerancji. 4. Kształtowanie właściwych postaw wobec osób niepełnosprawnych, starszych, odmiennych kulturowo. | 1. Udział w pracach Samorządu Szkolnego i klasowego. 2. Wspólne planowanie pracy klasy oraz szkoły. 3. Reprezentowanie szkoły podczas lokalnych uroczystości. 4. Organizacja spotkania z seniorami (Dzień Babci i Dziadka). 5. Zaproszenie na lekcję godziny wychowawczej osoby niepełnosprawnej. |
W ten sposób treści zostają uporządkowane i od razu widać, w jaki sposób placówka zamierza osiągnąć założone cele. Ponadto dyrektorzy szkół zaznaczają, że w pracy bardzo przydatne stają się harmonogramy przygotowane na dany rok szkolny. Wtedy łatwiej rozdzielić obowiązki i kontrolować to, co zostało zrealizowane oraz opracować ostatni element – ewaluację.
Ewaluacja
Warto zaplanować ją od razu na etapie tworzenia programu, kiedy na bieżąco opracowujemy treści – to ułatwi zadanie. Określamy, kiedy i w jaki sposób będziemy taką ewaluację przeprowadzadzać, i co najważniejsze, czemu ma ona służyć. Ze względu na organizację roku szkolnego najlepiej przeprowadzić ją w drugim semestrze (marzec-kwiecień), pamiętając jednocześnie, że monitorowanie jakości wdrażania programu wychowawczo-profilaktycznego odbywa się na bieżąco, a ewaluacja jest już tylko całościowym podsumowaniem i zaplanowaniem zmian na kolejny rok szkolny.
Co do celowości ewaluacji, należałoby sprawdzić trzy obszary:
- Czy cele programu wychowawczo-profilaktycznego zostały osiągnięte?
- Jakie konkretne (mierzalne) skutki przyniosły nasze działania?
- Czy przyjęte formy i sposoby realizacji sprzyjały osiągnaiu celów, czy można było coś zrobić inaczej, lepiej?
Na tym etapie warto także zastanowić się nad konkretnymi narzędziami, które pomogą ustalić odpowiedzi na powyższe pytania. Tak jak w przypadku diagnozy środowiska szkolnego, tak i tutaj przydatne i najczęściej stosowane metody to: obserwacja, wywiad, kwestionariusze ankiet, grupy focusowe, testy socjometryczne, analiza przypadku, analiza dokumentacji szkolnej itp. Ważne, aby całą ewaluację podzielić na etapy: ustalenie celów i terminów ewaluacji, przydział obowiązków w tym: zbieranie danych, opracowywanie wyników oraz prezentacja wniosków. Istotne znaczenie ma tutaj zastosowanie standardów, które zagwarantują rzetelność przeprowadzonych badań, a więc:
- Udział wszystkich zainteresowanych (nauczyciele, rodzice, uczniowie, pracownicy szkoły).
- Określenie celu ewaluacji.
- Ustalenie zasad ewaluacji (kto, kiedy, co robi).
- Stawianie jednoznacznych, prostych pytań (jedno pytanie sprawdza jedną cechę).
- Ustalenie metodologii (konkretne arkusze ankiet, pytania do wywiadu, dla grup focusowych itp.).
- Bezpośrednia IZ (po zakończeniu ewaluacji wszystkie strony zostają zapoznane z wynikami).
- Brak presji czasowej (umiejętne zaplanowanie działań rozłożonych w czasie).
- Dokumentacja wyników (wykresy, diagramy, prezentacje).
- Systematyczność ewaluacji (przynajmniej raz w roku szkolnym).
Na zakończenie
Napisanie skutecznego, spójnego programu wychowawczo-profilaktycznego nie jest zadaniem trudnym, choć czasochłonnym. Warto pamiętać, że klarowne sformułowania treści ułatwią pracę a konkretne opisy działań wskażą, co dokładnie należy robić, aby solidnie wychowywać dzieci i młodzież oraz chronić przed wszelkimi zagrożeniami. Tak naprawdę to od nas zależy, czy program stanie się skutecznym narzędziem pracy, czy tylko kolejnym dokumentem, zbierającym kurz, gdzieś w szkolnej szufladzie.
Anna Kozimor-Cyganik, trener edukacyjny, certyfikowany coach International Associacion of Coaching Institutes (ICI), współpracownik MEN w zespole ds. podstawy programowej z 2008 roku, egzaminator OKE, nauczyciel języka polskiego w liceum. Absolwentka studiów doktoranckich oraz magisterskich na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL im. Jana Pawła II ze specjalnością pedagogiczną i edytorską. Ukończyła studia podyplomowe z coachingu i programowania neurolingwistycznego (NLP) oraz studia podyplomowe z zarządzania oświatą. Po godzinach pracy pasjonuje się jeździectwem, teatrem oraz muzyką (jako absolwentka Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w klasie fletu poprzecznego).
