Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 maja 2018 r. w sprawie szczegółowych kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz trybu postępowania odwoławczego formułuje szczegółowe kryteria dla poszczególnych stopni awansu zawodowego. Kryteria te mają charakter ilościowy. Stażyści mają do realizacji dziewięć kryteriów, kontraktowi czternaście, mianowani dziewiętnaście a dyplomowani 23. Każdy kolejny stopień, począwszy od kontraktowego, musi spełniać również kryteria wpisane w poprzedni stopień awansu zawodowego. Co ważne, kryteria są doprecyzowane i obowiązują wszystkich nauczycieli, niezależnie od stanowiska i charakteru wykonywanej pracy.
Regulaminowe sformułowanie wskaźników stanowi ogromny problem dla dyrektorów szkół, przedszkoli i placówek. Jak bowiem zadania nauczyciela ubrać w mierzalne wskaźniki oceny, kiedy znaczna część pracy, zwłaszcza wychowawcza, to proces, który często trwa jeszcze po opuszczeniu szkoły, a rozporządzenie wprowadzając poziomy procentowe spełniania kryteriów, wymusza zastosowanie skali punktowej w poszczególnych kryteriach:
§ 6. 1. Ocenę pracy nauczyciela ustala się po ustaleniu poziomu spełniania wszystkich kryteriów oceny pracy określonych dla danego stopnia awansu zawodowego, z zastosowaniem wskaźników oceny pracy określonych w regulaminie, o którym mowa w art. 6a ust. 14 Karty Nauczyciela.
2. W przypadku ustalenia poziomu spełniania kryteriów oceny pracy na poziomie:
1) 95% i powyżej – nauczyciel otrzymuje ocenę wyróżniającą;
2) 80% i powyżej – nauczyciel otrzymuje ocenę bardzo dobrą;
3) 55% i powyżej – nauczyciel otrzymuje ocenę dobrą; 4) poniżej 55% – nauczyciel otrzymuje ocenę negatywną.
Rozporządzenie nie mówi wprost o konieczności zastosowania konkretnej skali punktowej, która znajdzie przełożenie w powyższych poziomach. Nie precyzuje też kwestii sumowania punktów oraz tego, czy to średnia wszystkich uzyskanych przez nauczyciela punktów ma stanowić o poziomie spełniania kryteriów i w efekcie o stopniu oceny pracy nauczyciela. Z tym musi poradzić sobie dyrektor, a katalogu dobrych praktyk jeszcze, z wiadomych względów, brak.
Dyrektorzy przyjmują różne rozwiązania. Niektórzy decydują się na wykorzystanie algorytmu przygotowanego, jako przykład, przez MEN, inni decydują się na własne rozwiązania, stosując odrębną skalę do każdego wskaźnika w danym kryterium. Żadne rozwiązanie w praktyce nie będzie optymalne, jak bowiem ocenić w skali punktowej choćby „kierowanie się dobrem ucznia i troską o jego zdrowie z poszanowaniem jego godności osobistej”, czy „przestrzeganie przepisów prawa z zakresu funkcjonowania szkoły”. Powstaje też wiele pytań dotyczących sposobu włączenia w ocenę pracy nauczyciela dorobku zawodowego, kiedy ocena pracy z awansem zbiega się w czasie. Stopień realizacji planu rozwoju zawodowego wchodzi wówczas w ocenę pracy a zadania ujęte w planie rozwoju zawodowego stanowią wskaźniki oceny pracy nauczyciela, wypadałoby więc i do nich przyjąć skalę punktową.
Co o ocenie i o tym, co powinno ocenia podlegać, mówi prawo?
Art. 6a KN pkt 1e. Kryteria oceny pracy nauczyciela dotyczą stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 42 ust. 2 oraz w art. 5 ustawy – Prawo oświatowe i obejmują wszystkie obszary działalności szkoły odpowiednio do posiadanego stopnia awansu zawodowego.
Pkt 1f. Kryteria oceny pracy dyrektora szkoły dotyczą stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 7 oraz w art. 68 ust. 1, 5 i 6 ustawy – Prawo oświatowe, a w przypadku realizowania przez dyrektora szkoły zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych – także obowiązków określonych w art. 42 ust. 2 oraz w art. 5 ustawy – Prawo oświatowe.
Pkt.1g. Na ocenę pracy nauczyciela i dyrektora szkoły nie mogą mieć wpływu jego przekonania religijne i poglądy polityczne, a także odmowa wykonania przez niego polecenia służbowego, gdy odmowa taka wynikała z uzasadnionego przekonania, że wydane polecenie było sprzeczne z dobrem ucznia albo dobrem publicznym.
Na pewno przy formułowaniu wskaźników należy kierować się przede wszystkim rozsądkiem i doświadczeniem nauczycielskiej praktyki. Wskaźnik musi odnieść się do konkretnego działania nauczyciela. Nie zbadamy poziomu kultury osobistej, czy poprawnej polszczyzny nauczyciela, a takie wskaźniki zaczęły pojawiać się w regulaminach szkół. Zadania wpisane we wskaźniki muszą więc być jednoznaczne, osiągalne do realizacji i wynikać z zadań statutowych szkoły. Ich ilość nie została doprecyzowana, ale każdy dyrektor, mając na względzie charakter, czy kształt organizacyjny swojej szkoły czy placówki, będzie umiał tak je doprecyzować, żeby były zgodne z zadaniami poszczególnych stanowisk, zarówno dla nauczyciela, jaki i bibliotekarza, psychologa, logopedy czy pedagoga. Dobrą praktyką proponowaną przez niektórych dyrektorów jest spotkanie z nauczycielem przed rozpoczęciem procedury oceny i omówienie konkretnych wskaźników stanowiących jego maksimum punktowe. Pozwoli to uniknąć potem sytuacji konfliktowych i nieporozumień. Nie wszyscy nauczyciele będą bowiem mogli realizować wszystkie wskaźniki dotyczące na przykład współpracy z rodzicami, czy realizacji podstawy programowej i planowania procesu dydaktycznego. Dlatego nie dla wszystkich nauczycieli poziom spełniania danego kryterium będą precyzować te same wskaźniki.
Dobrze będzie również w przypadkach, kiedy to możliwe, formułować mierzalny charakter wskaźników za pomocą doprecyzowywania minimum, np.: „Prowadzi i omawia zajęcia/szkolenie/ otwarte dla rodziców minimum raz w semestrze”. Pozwoli to lepie zastosować potem skalę punktową.
Podsumowując, wskaźniki powinny:
- jak najdokładniej opisywać zadaniowo dane kryterium w odniesieniu do statutu;
- zawierać zadania zgodne z ustawowymi obowiązkami nauczycieli;
- być możliwe do spełnienia przez nauczycieli na poszczególnych stanowiskach, zatrudnionych w danej szkole;
- być doprecyzowane, tam gdzie to możliwe, ilościowo.
