Uczeń wyjątkowy – o pracy z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Mówiąc o specjalnych potrzebach edukacyjnych, mamy na myśli potrzeby uczniów, którzy z powodu swych uzdolnień, niepełnosprawności, czy też odmienności, wymagają innego podejścia, zastosowania różnych form i metod pracy. Mamy na myśli uczniów, wobec których należy stosować szeroko rozumianą zasadę indywidualizacji. Objęcie dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną poprzez dostosowanie warunków edukacyjnych, wymagań i organizacji procesu kształcenia ustala się na podstawie opinii lub orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, lub rozpoznania potrzeby przez przedszkole, szkołę lub placówkę. Należy mieć świadomość, że potrzeby specjalne takiego dziecka wynikają ze współdziałania kilku czynników: tkwiących w samym dziecku, jego indywidualnych predyspozycji psychofizycznych, a także czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie, czyli środowisko rodzinne, grupę rówieśniczą i środowisko szkolne.

Mówiąc o uczniach ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, trzeba rozumieć, że dotyczy to zarówno dzieci, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, jak i tych, które mają trudności w realizacji standardów wymagań programowych, wynikających ze specyfiki ich funkcjonowania poznawczo-percepcyjnego (niższe niż przeciętne możliwości intelektualne, a także specyficzne trudności w uczeniu się – dysleksja, deficyty kompetencji i zaburzenia sprawności językowych), zdrowotnego (dzieci przewlekle chore) oraz ograniczeń środowiskowych (dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo). W grupie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych znajdą się również uczniowie ze szczególnymi uzdolnieniami, uczniowie z trudnościami adaptacyjnymi związanymi ze zmianą środowiska edukacyjnego, a także dzieci znajdujące się w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej. Takie rozumienie specjalnych potrzeb edukacyjnych ma na celu wdrożenie i urzeczywistnienie idei wyrównywania szans edukacyjnych wszystkich uczniów.

Uczeń z niepełnosprawnością w rozumieniu rozporządzenia MEN to taki, który posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane z uwagi na niepełnosprawność. Przepisy prawa określają, że kształcenie specjalne organizuje się dla uczniów (dzieci i młodzieży): niesłyszących, słabosłyszących, niewidomych, słabowidzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi (jeśli u ucznia występują co najmniej dwie z niepełnosprawności wymienionych powyżej).

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana jest nie tylko uczniom, ale również rodzicom i nauczycielom. Polega ona na wspieraniu ich w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych, w celu zwiększenia efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów poprzez organizowanie konsultacji, szkoleń i warsztatów.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana uczniom w formie: klas terapeutycznych, zajęć rozwijających uzdolnienia, które prowadzi się przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy, zajęć dydaktyczno-wyrównawczych – dla uczniów mających trudności w nauce, w szczególności w spełnianiu wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej kształcenia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego, zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu, a także zajęć specjalistycznych:

a) korekcyjno-kompensacyjnych; organizowanych dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się; liczba uczestników zajęć wynosi do 5,

b) logopedycznych; organizowanych dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej; liczba uczestników zajęć wynosi do 4.

c ) socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym; organizowanych dla uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne; liczba uczestników zajęć wynosi do 10.

Oprócz wyżej wymienionych organizowane są również porady i konsultacje, warsztaty, a także zindywidualizowana ścieżka: realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego (w przedszkolu), kształcenia (w szkole).

Jak przygotować się do pracy z uczniem, jakie kroki podjąć, aby kształcenie było dostosowane do indywidualnych możliwości rozwojowych?

Aby określić czy dany uczeń wymaga objęcia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, należy prowadzić obserwację pedagogiczną, która ma na celu rozpoznanie: trudności w uczeniu się, deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych, ryzyka wystąpienia dysleksji, a także szczególnych uzdolnień. Jeśli uczeń wymaga objęcia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, niezwłocznie taką pomoc powinien otrzymać. Obowiązkiem wychowawcy ucznia jest zaplanowanie i koordynowanie pomocy uczniowi we ścisłej współpracy z pozostałymi nauczycielami i rodzicami. Ustala się formy udzielania takiej pomocy, jak również okres jej udzielania. Obowiązkiem nauczyciela jest oceniać efektywność udzielanej pomocy poprzez formułowanie wniosków dotyczących dalszych działań, w przypadku braku efektów, kieruje się ucznia do poradni psychologiczno-pedagogicznej.