Podstawowym elementem kontroli zarządczej jest odpowiedzialność dyrektora placówki za wdrożenie i monitorowanie takich elementów kontroli zarządczej w taki sposób, aby jednostka osiągała wyznaczone jej cele w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Przepisy pozostawiają dyrektorom znaczną swobodę co do sposobu wprowadzenia kontroli zarządczej. Dyrektor przedszkola, tworząc nowe procedury czy mechanizmy kontroli- lub też dostosowując już istniejące w jednostce rozwiązania – powinien mieć na uwadze przede wszystkim efekt końcowy.
Kontroli nie można utożsamić i ograniczać do czynności wykonywanych przez pracowników komórek kontroli, mimo że takie podejście często bywa łączone z tym pojęciem.
Kontrola zarządcza została wprowadzona z dniem 1 stycznia 2010 r. na podstawie nowej ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Z 2009 r. Nr 157, poz.1240 z póz zm.) – dalej u.o.f.p. Mimo, że w obowiązującej do dnia 31 grudnia 2009 r. ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych nie było mowy o kontroli zarządczej, w swej istocie jest ona pewnym rozszerzeniem dotychczasowych rozwiązań i regulacji. Przepisy u.o.f.p. nie zawierają szczegółowych zapisów odnośnie konkretnych działań, które należy podjąć w przedszkolu. Za zapewnienie funkcjonowania adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej odpowiedzialny jest kierownik jednostki sektora finansów publicznych, którym w przypadku szkół i placówek oświatowych jest dyrektor.
Kontrola zarządcza w jednostkach sektora finansów publicznych wprowadzona została od 1 stycznia 2010 r. w miejsce kontroli finansowej, w praktyce utożsamianej głównie z działalnością jednostki sektora finansów publicznych w wymiarze finansowym. Stanowi ona podstawę zarządzania w sektorze finansów publicznych opartą na regule „3E” (gospodarczość, efektywność, skuteczność). Zgodnie z istniejącymi w doktrynie poglądami na temat szeroko rozumianej kontroli, należy ją rozumieć jako obserwowanie i analizowanie działań jednostek kontrolowanych, porównywanie istniejącego stanu rzeczy z zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie właściwym jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach.
Kontrola polega więc na:
– badaniu istniejącego stanu rzeczy,
– zestawieniu tego, co istnieje w rzeczywistości, z tym, co powinno być, tzn. co przewidują odpowiednie wzorce czy normy postępowania i sformułowaniu na tej podstawie odpowiedniej oceny,
– ustaleniu przyczyn rozbieżności pomiędzy stanem istniejącym a stanem pożądanym,
– sformułowaniu zaleceń mających na celu wskazanie sposobu usunięcia niepożądanych zjawisk.
Kontrola zarządcza dotyczy przede wszystkim działań związanych z wyznaczaniem celów i zapewnieniem ich realizacji, a nie działań kontrolnych, które będą stanowić tylko cząstkę całego systemu kontroli zarządczej. Jako instrument prawny wprowadzony przez ustawodawcę ma zmierzać do osiągania jak najlepszych wyników, jednocześnie korygując i skutecznie eliminując nieprawidłowości naszej pracy.
Zgodnie z art. 68 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych celem kontroli zarządczej jest zapewnienie w szczególności:
– zgodności działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi;
– skuteczności i efektywności działania;
– wiarygodności sprawozdań;
– ochrony zasobów;
– przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania;
– efektywności i skuteczności przepływu informacji;
– zarządzania ryzykiem.
Opisany katalog celów nie jest zamknięty, o czym świadczy użycie przez ustawodawcę sformułowania „w szczególności”. Cele kontroli zarządczej należy dostosować do specyfiki danego przedszkola. Standardy kontroli zarządczej nie stanowią przepisów prawa powszechnego, zawierają jedynie wskazówki, które należy optymalnie dostosować do specyfiki danej placówki. Pełnią rolę pomocniczą, ich celem jest promowanie wdrażania w sektorze finansów publicznych spójnego i jednolitego modelu kontroli zarządczej zgodnego z międzynarodowymi standardami w tym zakresie, z uwzględnieniem specyficznych zadań jednostki, która ją wdraża i warunków, w których jednostki działa.
Iwona Iwańska-Brzeszcz – uczestniczka kursu kwalifikacyjnego
