Diagnoza logopedyczna powinna każdorazowo poprzedzać terapię dziecka z zaburzeniami artykulacji. Wstępne rozpoznanie formy zaburzenia wymowy, zawierające możliwie wyczerpujący opis objawów i ich przyczyn, będzie następnie weryfikowane w trakcie terapii.
Na trafność diagnozy logopedycznej wpływa przede wszystkim wiedza diagnosty o normach rozwoju mowy dziecka, znajomość klasyfikacji zaburzeń mowy, ale również umiejętność łączenia postrzeganych zjawisk werbalnych i pozawerbalnych z potencjalnymi przyczynami i patomechanizmem. Równie istotny jest dobór odpowiedniego narzędzia diagnostycznego, które umożliwia wieloaspektowe badanie. Jednak bez względu na to z jakiego logopeda korzysta testu, skali, karty badania, czy kwestionariusza – postępowanie badawcze powinno zawierać pewne stałe elementy. Ocena artykulacji traktowana jest błędnie przez wielu logopedów za podstawową i jedyną próbę w diagnozowaniu wymowy dziecka, tak naprawdę jest jednak tylko jednym z ogniw postępowania diagnostycznego.
Pierwszym etapem diagnozowania powinien być wywiad z rodzicem lub opiekunem dziecka, który powinien koncentrować się na danych dotyczących: przebiegu ciąży i porodu, przebiegu rozwoju psychoruchowego; przebiegu rozwoju mowy i funkcji fizjologicznych w obrębie aparatu artykulacyjnego, w tym na sposobie karmienia w niemowlęctwie, czasie korzystania ze smoczka i butelki; występowanie parafunkcji w obrębie aparatu artykulacyjnego.
Ponadto wywiad powinien zawierać informacje o dotychczasowym przebiegu usprawniania logopedycznego i wyniki przeprowadzonych badań (audiologicznych, neurologicznych, foniatrycznych, psychologicznych i innych), które powinny być poddane analizie.
Jednym z ważniejszych elementów postępowania diagnostycznego jest obserwacja, w trakcie której możliwa jest orientacyjna ocena różnych poziomów systemu językowego: fonologicznego, morfologicznego i składniowego. W trakcie zabawy czy rozmowy, logopeda może sprawdzić umiejętność nawiązywania kontaktów i wyrażania własnych myśli przez dziecko, zorientować się w zasobie jego słownictwa. Spontaniczne wypowiedzi badanego są doskonałym momentem służącym ocenie płynności i tempa wypowiedzi, fonacji, oddychania, prozodii.
Sprawdzenie artykulacji polega na analizie czy i w jaki sposób badany wymawia wszystkie głoski języka polskiego we wszystkich pozycjach w wyrazie, w których występują oraz w różnym sąsiedztwie fonetycznym, w tym w grupach spółgłoskowych. Ocena artykulacji powinna mieć charakter ilościowo – jakościowy oraz zawierać pełny opis i charakterystykę nieprawidłowości artykulacyjnych.
Poza próbą artykulacji należy sprawdzić wszystkie czynniki warunkujące rozwój mowy i artykulacji. Na próby uzupełniające składa się: badanie budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego, orientacyjna ocena słuchu fizycznego, ocena funkcji fizjologicznych w obrębie jamy ustnej (odgryzanie, żucie, połykanie, oddychanie, fonacja); ocena mowy otoczenia; ocena rozwoju psychoruchowego.
Do prób dodatkowych, czyli takich, które mogą, ale nie muszą być wykonane w trakcie badania logopedycznego dziecka z podejrzeniem tylko zaburzeń artykulacyjnych, zaliczamy: ocenę słuchu fonematycznego, kinestezji artykulacyjnej, analizy i syntezy słuchowej, ocenę ogólnej sprawności ruchowej, sprawności grafomotorycznej i ocenę lateralizacji. Wyniki powyższych prób mogą mieć pewną wartość przy konstruowaniu programu terapeutycznego.
Badanie diagnostyczne powinno zakończyć się sformułowaniem, w oparciu o wybraną klasyfikację dyslalii, diagnozy logopedycznej, zawierającej możliwie najwięcej informacji o stanie artykulacji dziecka.
Każdy logopeda powinien pamiętać, że odpowiednio dobrane narzędzie badawcze jest pewnikiem prawidłowego postępowania. Powinno ono organizować proces diagnostyczny, zawierać wszelkie niezbędne wskazówki i być niejako drogowskazem na drodze diagnozowania. Odpowiednio przeprowadzone badanie pozwala skonstruować indywidualny program terapeutyczny, dostosowany ściśle do potrzeb i możliwości dziecka.
Artykuł zawiera fragmenty niepublikowanej pracy magisterskiej pt. „Ocena wartości diagnostycznej najnowszych narzędzi do badania artykulacji dzieci w wieku przedszkolnym” napisanej pod kierunkiem dr D. Emiluty – Rozya, APS, 2010.
Marta Mirkowska Logopedka, pedagożka specjalna, specjalistka wczesnej interwencji logopedycznej. Absolwentka pięcioletnich studiów logopedycznych na kierunku Pedagogika Specjalna na Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i Podyplomowego Studium Wczesnej Interwencji Logopedycznej na Uniwersytecie Gdańskim. W poradni PrimoPsyche zajmuje się diagnozą, terapią i profilaktyką logopedyczną dzieci i młodzieży z opóźnionym i zaburzonym rozwojem mowy
Bibliografia:
- Cieszyńska J., Diagnozowanie i opis zachowań językowych dziecka z wadą słuchu, [w:] Zaburzenia mowy, red. Grabias S., Wyd. UMCS, Lublin 2001
- Emiluta – Rozya D., Diagnoza logopedyczna dzieci z wadami wymowy, [w:] Wybrane problemy psychologicznej diagnozy zaburzeń rozwoju mowy, red. Rola J., WSPS, 1998
- Iskra L., Szuchnik J., Diagnoza logopedyczna, [w:] red. Gałkowski T., Szeląg E., Jastrzębowska G., Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, 2005
- Jastrzębowska G., Pelc-Pękala O., Diagnoza i terapia zaburzeń artykulacji (dyslalii), [w:] Logopedia-pytania i odpowiedzi. Tom 2, red. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Opole 2003
