Przez działalność socjalną należy rozumieć świadczenie usług przez pracodawców na rzecz pracowników i innych osób uprawnionych do korzystania z funduszu. Może to polegać
na:
-organizowaniu i dofinansowaniu różnych form wypoczynku,
-działalności kulturalno-oświatowej,
-działalności sportowo-rekreacyjnej,
-ochronie zdrowia,
-bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe.
Niekiedy świadczenie z funduszu przybiera formę pomocy:
-materialnej,
-rzeczowej,
-finansowej.
Mogą to być np. paczki żywnościowe lub bony towarowe. Należy zauważyć, że świadczenia te przyznaje się według kryteriów socjalnych, biorąc pod uwagę sytuację życiową, materialną i rodzinną uprawnionego. Nie jest możliwe przyznanie świadczeń finansowanych z ZFŚS wszystkim pracownikom w tej samej wysokości.
Przepisy ustawy nie precyzują jak często pracownik uprawniony jest do korzystania ze środków funduszu.
Na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.) zasady i warunki korzystania z usług
i świadczeń funduszu określa pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi lub z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów, jeżeli u pracodawcy nie działają związki zawodowe.
Świadczenia z ZFŚS nie mogą w żadnym razie być traktowane jako forma zasiłku identycznego dla wszystkich pracowników. W praktyce oznacza to, że osoby w gorszej sytuacji (życiowej, rodzinnej i materialnej) powinny otrzymać świadczenie w wyższej wysokości lub też – jeżeli środki przeznaczone na tego rodzaju formę pomocy są ograniczone – mieć pierwszeństwo w przyznawaniu świadczeń. Kryteria socjalne nie pozwalają na przyznanie dopłat o jednakowej wartości (lub według jednakowego wskaźnika procentowego) wszystkim uprawnionym, trudno bowiem wyobrazić sobie, by wszyscy znajdowali się w identycznej sytuacji.
Nieprawidłowe jest uzależnianie przyznania świadczeń wyłącznie od sytuacji materialnej bądź wyłącznie rodzinnej czy życiowej – kryteria socjalne powinny być stosowane łącznie.
W praktyce oznacza to m.in., że pod uwagę należy wziąć nie tylko wysokość pensji określonego pracownika, ale również ilość osób znajdujących się na utrzymaniu pracownika (łączny dochód na jednego członka rodziny pracownika). Poza tym należy uwzględniać sytuacje, gdy określonemu pracownikowi pogorszy się jego sytuacja życiowa (np. z powodu pożaru utraci mieszkanie).
Obowiązek tworzenia funduszu spoczywa na pracodawcy, który zatrudnia według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty.
Jednak ci pracodawcy, którzy prowadzą działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych (o których mowa w art. 20, 21 i 24 – 27 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych – Dz. U. nr 249, poz. 2104 ze zm.), są zobowiązani do tworzenia funduszu bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników.
Tworzenie funduszu w szkole
-zaplanuj środki na następny rok (wskaż je w projekcie planu finansowego, aby organ prowadzący mógł je zagwarantować w budżecie miasta (gminy, powiatu);
-zbierz informacje będące podstawą do dokonania odpisów np. na nauczycieli będących emerytami i rencistami;
-dokonaj odpisów na pracowników i emerytów (rencistów);
-przekaż środki finansowe z tytułu odpisów i zwiększeń na odrębny rachunek bankowy najpóźniej do 30 września (75% do końca maja).
Zwiększanie środków na fundusz w trakcie roku
Środki funduszu można zwiększyć także w trakcie roku kalendarzowego jedynie
o planowane podwyżki wynagrodzeń pracowników. W uchwale z 12 czerwca 1996 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że wysokość zakładowego funduszu świadczeń socjalnych dla nauczycieli ustala się bez uwzględnienia planowanych podwyżek wynagrodzeń w roku kalendarzowym. Jeżeli podwyżki mają charakter planowany (np. waloryzacja), odpis na fundusz należy ustalić na podstawie środków przeznaczonych na podwyżki i zagwarantowanych w budżecie jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej szkołę na dany rok.
Dla nauczycieli zatrudnionych na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.) dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości ustalonej jako iloczyn:
-planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć), skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) oraz
-110% kwoty bazowej, określanej dla pracowników państwowej sfery budżetowej
na podstawie art. 5 pkt 1 lit. a i art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń
w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw, ustalonej corocznie
w ustawie budżetowej.
W szkole/placówce oświatowej fundusz tworzy się więc z dwóch oddzielnych odpisów, jednego dla pracowników administracji oraz fakultatywnie dla byłych pracowników administracji (emerytów i rencistów) i drugiego odpisu dla nauczycieli oraz byłych nauczycieli (emerytów i rencistów).
Należy zaznaczyć, że jakkolwiek fundusz w placówce oświatowej tworzony jest z dwóch różnych odpisów, stanowi jednak jedną całość – działalność socjalna na rzecz nauczycieli i pracowników administracji prowadzona jest z wykorzystaniem środków jednego funduszu
