Skąd się biorą zachowania autoagresywne u dzieci i młodzieży? Najczęściej podkreślaną przyczyną jest uraz z dzieciństwa, spowodowany na przykład biciem, poniżaniem dziecka, ignorowaniem jego potrzeb, znęcaniem się, ingerowaniem w sferę intymną, wywieraniem silnej presji, nadopiekuńczością lub odczuwaniem braku albo straty, jak śmierć, rozwód, odseparowanie od najbliższych itd. Prowadzi to do zaburzeń w sferze emocjonalnej na tyle silnych, że powodują odczuwaną konieczność fizycznego rozładowywania napięć.
Oprócz przyczyn natury psychicznej i emocjonalnej, samookaleczanie się może mieć również podłoże biochemiczne, co oznacza, że osoby ich dokonujące nie odczuwają bólu
(przychodzi on ok. godzinę później), ponieważ we krwi pojawia się endorfina, która eliminuje niemal całkowicie ból, poprawia samopoczucie, znosi napięcie.
W ten sposób samookaleczanie się zaczyna funkcjonować jak nałóg. Organizm domaga się dawki endorfin, pomagających rozładować negatywne emocje, ból psychiczny. Odebranie możliwości odczuwania takiego stanu prowadzi często do zachowań odwykowych, jak u osób uzależnionych, np.: stanów lękowych, agresji, rozdrażnienia.
Czynniki genetyczne są kolejną, możliwą przyczyną zachowań autoagresywnych (np. syndrom Retta, autyzm, syndrom Lascha-Nyhana), zaś przyczyny nabyte, jak na przykład chroniczne zapalenie mózgu, kiła układu nerwowego oraz uszkodzenia mózgu przez szkodliwe substancje, mogą stać się przyczyną niezamierzonych zachowań niepożądanych skutkujących samookaleczaniem się.
Autoagresja może być również manipulacyjna, ukierunkowana na osiągnięcie jakiegoś celu np. uniknięcia czegoś lub zwrócenia na siebie uwagi.
Przyczyny i czynniki ryzyka zaburzeń zachowania mogących prowadzić do zachowań agresywnych i autoagresywnych:
Środowisko rodzinne:
- Przemoc;
- Niewydolność wychowawcza rodziców lub pogubienie w sprawach wychowawczych;
- Bierność wobec potrzeb dziecka;
- Brak umiejętności komunikacyjnych;
- Brak czasu;
- Nerwowość życia rodziców;
- Niepewność jutra;
- Wieloaspektowa presja społeczna.
Środowisko szkolne:
- Przemoc rówieśnicza;
- Presja rówieśnicza (działania pod wpływem grupy, w której poszukuje się akceptacji);
- Lokalizacja środowiskowa (niekorzystna lub nieodpowiednia lokalizacja szkoły);
- Wielkość szkoły (przeładowane klasy niestwarzające odpowiednich warunków do pracy i komunikacji interpersonalnej);
- Napięta, nieżyczliwa atmosfera zespołu nauczycielskiego ;
- Zaburzone relacje (szkoła – rodzice (roszczeniowe, agresywne postawy rodziców), nauczyciel – uczeń (podważanie autorytetu, odbieranie szacunku, bądź relacje bezosobowe);
- Poziom kompetencje nauczycieli (merytoryczne, społeczne);
- Presja rankingów, wyników, mierników, statystyk – brak pola do odniesienia sukcesu przez ucznia;
- Bezradność wobec sytuacji trudnych, zwłaszcza tych z uczniami z silnie utrwalonymi zachowaniami niepożądanymi;
Każdy z wyżej wymienionych w określonych okolicznościach może też stanowić czynnik wsparcia i profilaktyki, o czym warto pamiętać.
Autorka: Monika Zdrzyłowska
