Bezpieczeństwo to temat, którym zajmują się niemal wszyscy. Począwszy od naukowców, psychiatrów, terapeutów, psychologów, a na nauczycielach i rodzicach kończąc. Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa u dzieci i młodzieży stało się w ostatnich latach jednym z najpoważniejszych wyzwań stojących przed placówkami oświatowymi. Powód jest oczywisty – zagrożone poczucie bezpieczeństwa u dzieci i młodzieży przyczynia się do powstawania różnych problemów edukacyjnych, wychowawczych, rozwojowych i zdrowotnych. Ostatnie zdarzenia dotyczące przemocy dorosłych wobec dzieci dodatkowo skłaniają do tego, aby tym problemem zająć się w sposób szczególny. Dane opracowane w najnowszych raportach na temat bezpieczeństwa dzieci i młodzieży są zatrważające:
- w latach 2020-2023 liczba prób samobójczych wzrosła o 150%;
- z danych Fundacji „Dajmy Dzieciom Siłę” wynika że każdego dnia próbę samobójczą podejmuje ok. 930 dzieci;
- liczba dzieci, u których zdiagnozowano depresję w ostatnich latach wzrosła o 300%;
- liczba aktów agresji i przemocy wzrosła o 170% i dodatkowo w ostatnich 5 latach – zwiększyła się również brutalność tych czynów;
- 41% dzieci doświadcza przemocy ze strony dorosłych;
- 7% dzieci doznało wykorzystania seksualnego, czyli w przeciętnej klasie średnio 2 uczniów ma takie doświadczenia.
Przytoczone statystyki jednoznacznie wskazują, że potrzeba zajęcia się sprawami bezpieczeństwa dzieci jest niepodważalnym priorytetem.
Niestety, analizując otaczającą nas rzeczywistość należy stwierdzić, że podejmowane działania to działania post factum. Reagujemy na negatywne zdarzenia dopiero, gdy wydarzy się coś tragicznego, próbując przy tym poprawić istniejący system, zamiast podejmować działania systemowe, które pozwolą zapobiegać kolejnym tragediom.
Obecnie w przestrzeni publicznej pojawiają się propozycje rozwiązań, polegające na określeniu i wprowadzeniu tzw. standardów ochrony dzieci. Oczywiście są one w pełni uzasadnione, ale czy pozwolą uchronić najmłodszych od szeroko rozumianej krzywdy? Analizując powyższe propozycje, można wysnuć wniosek, że wprowadzenie standardów ochrony dzieci czy innych zmian w legislacji nie będzie stanowić wystarczającego zabezpieczenia. Prowadząc liczne szkolenia z zakresu bezpieczeństwa dla szkół i placówek i uważnie przysłuchując się opiniom gron pedagogicznych oraz analizują wewnętrzne badania prowadzone przez nasz Instytut Kształcenia EKO-TUR ośmielam się postawić następujące tezy:
- Podejście do rozwiązania problemu bezpieczeństwa dzieci i młodzieży musi być systemowe.
Dlaczego?
Ponieważ wszelkie rozwiązania skupiające się wybiórczo na poszczególnych elementach systemu nie dają gwarancji rozwiązania holistycznego (ten fakt potwierdza życie): „skupiamy się na rozwiązaniu problemu przemocy dorosłych wobec dzieci – to powoduje, że nie rozwiązujemy problemu przemocy rówieśniczej” – działania doraźne, incydentalne są odpowiedzią na już zaistniały problem. Tymczasem powinniśmy myśleć o rozwiązaniach, które skutecznie wyeliminowałyby zagrożenie lub przynajmniej istotnie by je zmniejszyły.
- System bezpieczeństwa powinien obejmować wszystkie podmioty edukacji – uczniów, nauczycieli, rodziców.
Dlaczego?
Ponieważ dzięki temu działania systemowe będą spójne i znane wszystkim podmiotom, które powinny go tworzyć. Tylko w ten sposób system będzie mógł być wdrażany wspólnie, przy pełnym zrozumieniu i zaangażowaniu zarówno uczniów, jak i nauczycieli oraz rodziców.
- System musi zostać zbudowany na podstawie czytelnej i zrozumiałej dla wszystkich idei.
Wspólna akceptowana przez wszystkich idea jasno definiuje cel, a to pozwala na konsolidację zasobów do jego realizacji. Wszystkie podmioty identyfikują się z ideą, a więc są zdeterminowane do realizacji działań służących osiąganiu celu. Widzą sens podejmowanych dział i wierzą w ich efektywność.
- Najbardziej uniwersalnym założeniem wydaje się idea podwójnej podmiotowości.
Idea podwójnej podmiotowości pozwoli na odejście od założenia, że tylko uczeń jest ważny – pozwoli pokazać podmiotowość nauczyciela, rodzica, każdej osoby. Ważnym jest, aby zgodnie z zasadą podwójnej podmiotowości, wzajemnego szacunku uczyli się wszyscy – zarówno nauczyciele, rodzice, ale również dzieci. Opanowanie umiejętności traktowania z szacunkiem drugiego człowieka może być podwaliną pod procesy zmiany mentalności a tym samym odejścia o kultu siły i dominacji. To z kolei pozwoli na eliminowanie zjawisk przemocy i agresji, dzięki czemu stworzona zostanie bezpieczna przestrzeń funkcjonowania dzieci.
Zaproponowane podejście do zmian w obszarze bezpieczeństwa nie będzie łatwe do wdrożenia. Jego efekty nie będą również natychmiastowe, ale na pewno będą zmianami strukturalnymi i trwałymi. Proponując Państwu nasz nowy model, chcielibyśmy nakłonić do refleksji i sformułowania odpowiedzi na pytanie – czy warto szukać nowych rozwiązań, czy może jednak pozostać przy „łataniu: starego systemu, który – naprawiony w jednym miejscu – odsłania błędy w kolejnym.
Autor: Jacek Jagiełło
