ADHD przyczyny przejawy sposób radzenia sobie

Dla szkoły, a właściwie dla wszystkich członków jej społeczności, to ogromne obciążenie. Zachowanie niewspieranego i nieleczonego „ADHDowca” nie tylko przeszkadza, czy też wręcz uniemożliwia pracę nauczycielom, ale również utrudnia życie kolegom. Niejednokrotnie zagraża bezpieczeństwu jednych i drugich. Czym jest ADHD, czy to objaw „złego wychowania”, a może złośliwego charakteru? Czy każde dziecko nie „ADHDowcem”?

Otóż nie! ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem, które ma dokładnie określone kryteria konieczne do jego rozpoznania i nie zawsze pokrywają się one z potocznym rozumieniem tego terminu.

Aby zdiagnozować ADHD u dziecka, musi wystąpić szereg charakterystycznych symptomów:

• ciągła aktywność ruchowa,
• dziecko nie uczy się na własnych błędach,
• opóźniony albo przyspieszony rozwój mowy,
• problemy ze snem,
• ataki kolki, które mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi,
• powyższe objawy ujawniają się we wczesnym  dzieciństwie, zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia,

ADHD jest wynikiem interakcji między wrodzonymi predyspozycjami organizmu, własną aktywnością dziecka, środowiskiem i wychowaniem.

Jakie są przyczyny ADHD?

Przyczyny biologiczne
Jak wiemy, warunkują one funkcjonowanie człowieka w 50 %. Wśród determinantów wpływających na zaburzenia typu ADHD, możemy zaliczyć:

• uszkodzenia centralnego układu nerwowego, na przykład w wyniku zespołu FAS,
• porażenie okołoporodowe,
• uwarunkowania genetyczne. ADHD może być cechą dziedziczoną po rodzicach.

Pozostałe 50% to wpływ środowiska rodzinnego. Najlepszym środowiskiem rozwoju każdego dziecka jest pełna rodzina, dająca swemu potomkowi stabilne, przewidywalne środowisko rozwoju. Pomimo że  ADHD nie jest konsekwencją błędów wychowawczych, niewłaściwe warunki środowiskowe mogą nasilać ADHD. Nawet na pozór tak zwana „normalna” rodzina może generować zachowania, które w konsekwencji wzmocnią niepożądane  predyspozycje dziecka. Wśród nich można wymienić:

• brak jasnych norm i zasad,
• przemoc w rodzinie,
• alkoholizm,
• impulsywność dorosłych,
• częste zmiany partnerów przez rodziców, które powodują destabilizację oraz brak jednolitych postaw wychowawczych,
• atmosfera życia w domu rodzinnym kultura pożycia rodziców i pozostałych członków w rodzinie,
• stosunek odniesienia rodziców do dziecka i dziecka do rodziców oraz poczucie bezpieczeństwa dziecka w rodzinie,
• zaniedbania ekonomiczno-społeczne,
• błędy wychowawcze rodziny. Zwłaszcza niebezpieczne są dwie postawy; oparta na kochającej swobodzie, która w imię źle pojmowanej miłości nie wyznacza dziecku granic, prowadząc w konsekwencji do poczucia chaosu i braku poczucia tego, co jest dobre, a co złe, co wolno i wypada, a co jest naganne.

– opartej na wrogiej kontroli, którą charakteryzuje przemoc psychiczna oraz fizyczna. Dziecko, żyjąc w poczuciu strachu oraz zagrożenia, często przenosi zachowania agresywne, których wyuczyło się w domu, na środowisko szkolne. 

„Wyzwalacze”
Dziecko uwarunkowane biologicznie, które ma uporządkowany  świat wokół siebie, jest żywym, przeważnie inteligentnym srebrem. Jeżeli jednak środowisko, które go otacza nie jest sprzyjające, dziecko  zamienia się w „ADHDowca”.

Do zdarzeń traumatycznych pojawiających się w jego życiu, które wywołują zaburzenia zdrowia psychicznego należą:

• śmierć lub utrata bliskiej osoby, może być to również ukochane zwierzę, z którym dziecko się wychowywało,
• ciężka choroba dziecka lub kogoś z rodziny,
• poczucie silnego zagrożenia i brak bezpieczeństwa, związanego na przykład z utratą pracy przez któregoś z rodziców lub rozpadem ich związku,
• pojawienie się w rodzinie kolejnego dziecka,
• przeprowadzka, paradoksalnie czasami do lepszych warunków. 

Objawy ADHD

Zaburzenia koncentracji uwagi

• dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności; popełnia błędy wynikające z niedbałości,
• ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach, choć rozumie ich zasady,
• wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi nauczyciel, wydaje się jakby „było za szkłem”,
• nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji,
•  ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji.

Nadruchliwość.
Możemy o niej mówić, kiedy:

• dziecko nie jest w stanie usiedzieć w miejscu,
• wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia,
• często chodzi po pomieszczeniu, wspina się na meble lub pod nie wchodzi,
• ma trudności ze spokojną  zabawą oraz odpoczynkiem,
• często jest w ruchu („biega jak nakręcone”),
• jest nadmiernie gadatliwe.

Impulsywność.
Uczeń impulsywny:

• wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie nim zostanie sformułowane ono w całości,
• ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej,
  przerywa lub przeszkadza innym, np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy.

Jak pomóc?

Aby pomóc dziecku z zespołem ADHD, najpierw musi być ono gruntownie zdiagnozowane. W tym celu zazwyczaj nie wystarczy wizyta rodzica w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Konieczne jest również badanie psychiatryczne. Aby zachęcić rodzica do tej trudnej dla niego niekiedy wizyty można:

– odwołać się do medialnych autorytetów, które przyznają się do leczenia psychiatrycznego,

– zastosować metodę „małych kroków” najpierw zachęcić do wizyty u pedagoga szkolnego, ten w poradni u psychologa itd.,

– można również sprowadzić zaburzenie dziecka do choroby konkretnego narządu bez zbędnego uogólniania,

– ewentualnie poradzić wizytę w poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży.

Dziecko po gruntownym przebadaniu przeważnie otrzymuje opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej, w której powinny być zawarte szczegółowe wskazówki odnoszące się do postępowania z takim dzieckiem.

Zdarza się również, że stan takiego ucznia jest na tyle poważny, że musi być on leczony farmakologicznie.

W takim przypadku powinien na okres leczenia uzyskać on orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego. Koniecznie na terenie szkoły tak, aby nie tracił on kontaktu z kolegami i nie ulegał wykluczeniu społecznemu.

Praktyczne wskazówki postępowania z dzieckiem nadpobudliwym w klasie

Odpowiednio posadź ucznia w klasie:

• w pobliżu nauczyciela – obok jego biurka lub tablicy,
• plecami do reszty kolegów,
• w towarzystwie dobrych dzieci/uczniów,
• z daleka od rozpraszających elementów (okno, drzwi, ruchome elementy).

Nie karz za objawy, które są niezależne od woli dziecka (wiercenie, gadanie, chodzenie po sali/klasie, zaczepki), ponieważ spowoduje to niechęć do szkoły jako miejsca, w którym spotykają go niezrozumiałe i niesprawiedliwe przykrości.

Nie wzmacniaj niewłaściwych zachowań poprzez zwracanie na nie uwagi.

Dla każdego dziecka zajęcie się nim przez nauczyciela jest wyróżnieniem. Dziecko nadpobudliwe ma poważne kłopoty z doczekaniem się na swoją kolej stąd nawet negatywne uwagi nauczyciela mogą być lepsze niż „koszmarnie nudna lekcja”.

Pamiętaj dziecko z ADHD „nie słyszy” całego komunikatu, który Ty do niego wypowiadasz, dlatego:

• mów w pozytywnej formie bez dodatkowych zaprzeczeń:
• mów krotko i rzeczowo,

Jasno określ co w danej chwili należy wykonać np.: otwórz książkę i zacznij czytać.

Pomóż dziecku w porządkowaniu rzeczywistości:

• przed opuszczeniem klasy, przypomnij o obowiązkach
• zachęcaj w nieskończoność do sprawdzania własnej pracy i poprawiania ew. błędów,
• Przypominaj zasady podczas nowych sytuacji np. wycieczki czy też innej imprez ustal z uczniem zasady, które go obowiązują,
• Pomóż uczniowi zrozumieć, co jest najważniejsze w natłoku przekazywanych informacji. Wyróżniaj najważniejsze zagadnienia i poprzez zakreślanie w tekście i na tablicy, a także zaznaczaniu podczas wypowiedzi sygnałem.

Jak rozmawiać z uczniem nadpobudliwym?

Odzyskaj własny spokój! Ponad połowa przekazu to język pozawerbalny. Jeżeli jesteś spięty, wściekły, wtedy dziecko to odbiera i automatycznie „nakręca się” jeszcze bardziej.

W odzyskaniu spokoju:

– spójrz w okno,

–  pomyśl o czymś miłym,

–  spróbuj zbagatelizować w myśli sytuację,

–   policz w myśli do dziesięciu,

–  dostosuj wyraz twarzy i tembr głosu do treści, które przekazujesz dziecku,

–  spójrz mu w oczy,

–  powiedz jasno, w pozytywnej formie, co chcesz, żeby uczeń zrobił,

–  poproś o powtórzenie twoich słów, aby upewnić się, że to, co powiedziałeś dotarło do niego.

Poczekaj, aż dziecko powtórzy twoje polecenie. Nie krzycz. To nic nie da, a jedynie zwiększy napięcie pomiędzy wami. Nie atakuj. Reakcją na każdy atak jest obrona.

Jeżeli Twój „ADHDowiec” dokonał czynu przemocowego

Pamiętaj każdy czyn przemocowy należy natychmiast przerwać. Po pierwsze jesteś odpowiedzialny za wychowanie przyszłych dorosłych ludzi, a przecież oni nie powinni używać agresji do rozwiązywania sporów i rozładowywania frustracji; po drugie każdy pracownik szkoły odpowiada za bezpieczeństwo powierzonych mu dzieci. Za zaniechanie tego obowiązku może być pociągnięty do odpowiedzialności prawnej.

Postępowanie wobec dziecka/ucznia – sprawcy czynu o charakterze przemocowym.

1. Przerwij natychmiast zdarzenie.
2. Powiadom o zajściu wychowawcę dyrektora oraz pedagoga szkolnego.
3. Pedagog lub inna wskazana osoba powiadamia rodziców sprawcy.
4. Ustal ze sprawcą alternatywne sposoby radzenia sobie z trudnymi emocjami.
5. Ustal ze sprawcą sposoby alternatywne dla zachowań agresywnych dla osiągnięcia oczekiwanego celu
6. Ustal zasady zadośćuczynienia.
7. W przypadku znamion czynu karalnego zabezpiecz dowody oraz powiadom o zajściu policję.
8. Powierz opiekę nad uczniem, będącym ofiarą przemocy, pielęgniarce i/lub pedagogowi szkolnemu.
9. Powiadom o zajściu rodziców ucznia, wezwij ich aby odebrali dziecko ze szkoły.

Zgodnie z nowym Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. 7 05 2013r. poz. 532), dla dziecka opiniowanego nie tworzymy zespołu. Nie jest również wymagane prowadzenie dotychczasowej dokumentacji w postaci Planu Działań Wspierających oraz Karty Indywidualnych Potrzeb Ucznia. Nie oznacz to jednak, że praz nad takim dzieckiem i wsparcie udzielane mu zostaje zaniechane. Wsparcia dziecku z opinią z ADHD, udzielają wszyscy nauczyciele oraz zaangażowani w pracę z dzieckiem specjaliści. Ich pracę koordynuje wychowawca. Praca taka pozbawiona zbędnej biurokracji powinna być bardziej efektywna i wartościowa.