Agresja jest jednym z najczęściej poruszanych zagadnień, dotyczących szkoły, w ostatnich latach. Analizując ten temat trzeba mieć na względzie eskalowanie problemu przez media, jako atrakcyjnego i wzbudzającego poruszenie opinii publicznej, z drugiej jednak strony w żadnej mierze nie należy go bagatelizować, zwłaszcza że reagowanie, nawet na
najmniejszy przejaw agresji, przy jednoczesnym modelowaniu zachowań pożądanych i społecznie akceptowalnych, może zdecydowanie zatrzymać rozprzestrzenianie się jej w przyszłości.
Wśród zachowań, które nauczyciele podają, jako przykłady agresji, mającej miejsce już w szkole podstawowej, są przede wszystkim: wyszydzanie, plucie, złośliwe żarty, zamykanie w klasie, używanie wulgarnego słownictwa, zastraszanie, próby wyłudzania, przezywanie, bójki, zniesławianie kolegów, izolowanie (ostracyzm grupowy), czy zachowania o charakterze dręczycielskim, tzw. bulling. Znacznie poważniej wygląda to w późniejszych etapach edukacji, zwłaszcza w gimnazjum. Tu często mówi się również o zachowaniach, które mają już charakter przestępczy, jak znęcanie fizyczne, psychiczne, z siłą, która może prowadzić do zgubnych następstw, włączając w to odpowiedzialność karną uczniów. Ofiarami najczęściej są rówieśnicy, bądź uczniowie z klas młodszych, zdarza się również, że ofiarami takiej przemocy bywają nauczyciele.
Nie bez powodu zatem „przemoc rówieśnicza jest uznawana za najpoważniejszy czynnik ryzyka związany ze szkołą wpływający na rozwój różnorodnych problemów w obszarze zdrowia psychicznego i jego zaburzeń”[1]. Dlatego też przed nauczycielami stoi wyzwanie, którego celem jest przeciwdziałanie agresji, eliminowanie zachowań niepożądanych uczniów oraz kształtowanie właściwych postaw. W praktyce okazuje się to, z różnych powodów, bardzo trudne i skomplikowane. Warto jednak mieć na względzie kilka zasad, które pomogą nam podjąć kroki w sytuacjach przemocy rówieśniczej w szkole.
Ważne jest, by nie bagatelizować najmniejszych przejawów agresji. Uczniowie, zwłaszcza szkół podstawowych, tłumaczą często swoje zachowanie zabawą lub żartem. Muszą jednak wiedzieć, że nauczyciel zawsze zareaguje, zwróci uwagę i wyciągnie konsekwencje. Niektóre szkoły, w swoje strategie przeciwdziałania przemocy, wpisują obowiązkowość odpowiedzialnego reagowania wszystkich nauczycieli. Częstotliwość i konsekwencja reakcji dorosłych, jak pokazuje praktyka, wpływa na zmniejszenie ilości podejmowanych przez uczniów działań przemocowych w szkole, uczy odpowiedzialności i podnosi standardy ich zachowań. Ważne jest jednak, by przejawy agresji traktować poważnie i dosłownie, nie dać się wciągnąć w grę żartów i ośmieszania sytuacji., co często prowokują uczniowie.
W momencie interwencji panujmy nad swoimi emocjami. Tylko spokojna, lecz pewna postawa, wpłynie odpowiednio na ucznia. Wdawanie się w niepotrzebne dyskusje i uwalnianie swoich emocji może spowodować, że nauczyciel zostanie zbyt mocno wciągnięty w sytuację i stanie się stroną w sporze, a nie, jak wymagają tego aspekty wychowawcze, rozjemcą. Nazywajmy wprost to, co miało miejsce, bez uciekania się do eufemizmów, kolorowania, czy przenośni. Zawsze należy zatrzymać agresję, podejść i powiedzieć jej „stop”. Pogrożenie palcem z daleka, czy pokręcenie z dezaprobatą głową na niewiele się zda, a wręcz przeciwnie – może wzmocnić osobę agresora, bo w gruncie rzeczy, bez większych przeszkód zrealizował swój cel i nie poniósł konsekwencji. Nigdy też nie powinniśmy pozwolić, by uczeń, biorący udział w zajściu uciekł, czy odszedł, zanim wyjaśnimy sprawę. W sytuacji przemocy inaczej ustawiają się priorytety sytuacyjne – najpierw wyjaśniamy zdarzenie i informujemy o konsekwencjach, potem wracamy do bieżących zajęć.
To tylko kilka aspektów oddziaływań, które należy włączać do interwencji wychowawczych, skierowanych w stronę przemocy rówieśniczej.
Bardziej szczegółowo zagadnienia radzenia sobie z uczniem trudnym, przemocowym, dysfunkcyjnym, w codziennej praktyce nauczycielskiej, omawiam na swoich szkoleniach, na które serdecznie zapraszam.
[1] National Center for Children Exposed to Violence (NCCEV). http://www.nccev.org
