Temat przywództwa jest szeroki i dosyć trudny. W literaturze znajdziemy wiele podziałów uwzględniających różne kryteria, oceny skuteczności rożnych stylów i wiele analiz dotyczących tego, jakimi cechami idealny lider powinien się odznaczać. Nie znajdziemy tam jednego uniwersalnego zestawu cech gwarantującego sukces. Jednak przyglądając się wynikom tych analiz można zauważyć, że znajdują się tam pewne właściwości, które wydają się niezbędne osobie, która jest lub chce zostać liderem.
Trudno wyobrazić sobie przywódcę, który nie będzie odporny na stres – rola lidera będzie bardzo męcząca i wyczerpująca dla takiej osoby, będzie wywoływać więcej frustracji, napięcia niż satysfakcji z przewodzenia grupą. Ponieważ stres osłabia możliwości poznawcze, wpływa na fizyczne i psychiczne funkcjonowanie człowieka, takiej osobie trudno będzie się skupić na czynnościach związanych z pracą, niełatwo będzie podejmować decyzje itd. Wydaje się, że ta cecha charakteru jest niezbędna, ponieważ przywództwo wiąże się z odpowiedzialnością i ponoszeniem konsekwencji, stres na stanowiskach kierowniczych zazwyczaj jest duży.
Trudno też wyobrazić sobie kierownika, który nie odznacza się poczuciem odpowiedzialności – taka osoba nie sprawdzi się na stanowisku w dłuższej perspektywie. Bardzo istotna jest także pewność siebie – człowiek niepewny nie „sprzeda” pomysłu innym. Osoba kierująca ludźmi powinna odznaczać się w większym lub mniejszym stopniu charyzmą, pewnością siebie i wiarą w ludzi. Te cechy lidera wydają się być uniwersalne, niezależne od tego w jakim otoczeniu i jaką grupą kierują.
Szczególnie trafny wydaje się zbiór cech antylidera przedstawiony przez Chełpę – cechy wymienione przez niego faktycznie są tymi, których lider nie powinien posiadać. Może się zdarzyć, że taka osoba zyska formalne stanowisko kierownicze, ale mała jest szansa na to, że będzie to dobre i skuteczne przywództwo.
Odpowiadając na pytanie, co sprawia, że w grupach niektóre osoby stają się nieformalnymi liderami (często ta sama osoba zostaje liderem w różnych grupach), stwierdzam, że jest to przede wszystkim zestaw cech osobowościowych składających się na charyzmę. Są to zazwyczaj osoby pewne siebie, śmiałe i odważne, ufające sobie, optymistycznie (ale też dosyć realistycznie) patrzące na świat. Mają otwarty umysł, który pomaga im przedstawiać różne pomysły, w których realizację wierzą. Zestaw tych cech wydaje się być podstawowym i niezbędnym „wyposażeniem” każdej osoby, która w grupie staje się liderem nieformalnym.
W przypadku lidera nieformalnego wyżej wymienione przez mnie cechy są niezbędne – to one sprawiają, że dana osoba wysuwa się na czoło grupy. W przypadku liderów formalnych sytuacja jest podobna – osobom odznaczającym się takimi cechami łatwiej jest dojść w organizacji do stanowiska kierowniczego. Ale w przypadku stanowisk formalnych może się także zdarzyć, że przywódcą zostanie osoba posiadająca tych cech „predysponujących” niewiele. Są to sytuacje, gdy np. osoba odznacza się dużą wiedzą branżową i zostaje awansowana na kierownika (bo dużo wie). Albo powstaje wakat i akurat nie ma innych kandydatów, a dana osoba zna organizację, jest blisko, ciężko pracuje itp. (choć np. nie ma charyzmy, jest niezbyt pewna siebie itp.). Takie sytuacje mogą zakończyć się dwojako. Albo taki kierownik nie udźwignie roli, nie będzie potrafił skutecznie kierować i w konsekwencji dosyć szybko przestanie pełnić funkcję kierowniczą lub doprowadzi źle kierowaną organizację do kłopotów. Ale może się zdarzyć, że tak wybrany kierownik, który był np. niezbyt pewnym siebie pracownikiem i poza obszerną wiedzą i skrupulatnością nie wyróżniał się niczym szczególnie – okaże się dobrym liderem. Jeśli miał inne cechy predysponujące go do bycia dobrym przywódcą (np. poczucie sprawiedliwości, skrupulatność, wytrwałość), a brakowało mu jedynie pewności siebie, przebojowości może się zdarzyć, że sprawując stanowisko kierownicze i odnosząc sukcesy jego pewność siebie wzrośnie, stanie się bardziej odważny i w konsekwencji będzie dobrym i skutecznym przywódcą.
Renata Gizińska – uczestniczka Kursu Kwalifikacyjnego Zarządzanie Oświatą organizowanego przez Instytut Kształcenia EKO-TUR
