Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym, polegającym na stałej niemożności mówienia w pewnych sytuacjach społecznych, pomimo pełnej zdolności werbalnego porozumiewania się w innych okolicznościach. Specyfika tego zaburzenia wymaga zaangażowania w terapię i wsparcie dziecka wszystkich osób w jego otoczeniu. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć jak postępować, a przede wszystkim, czego nie robić w kontakcie z (młodszym) dzieckiem z mutyzmem wybiórczym. Poniżej garść wskazówek:
Czego NIE ROBIĆ w kontakcie z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym:
NIE pytaj dziecka, dlaczego nie mówi i kiedy zacznie rozmawiać.
ZAMIAST TEGO wyraź zrozumienie dla trudności dziecka, okaż empatię i wsparcie, „wiem, że mówienie w przedszkolu jest dla ciebie trudne”, „powiesz, kiedy będziesz gotowy/a”.
NIE przekupuj dziecka, by zaczęło mówić, nie obiecuj nagród, nie strasz karą i konsekwencjami.
ZAMIAST TEGO bądź empatyczny/a, cierpliwy/a, okazuj wsparcie i wiarę w możliwość dziecka do pokonania trudności, wzmacniaj jego poczucie własnej wartości – wiarę w to, że jest ok, niezależnie od wszystkiego.
NIE wywieraj presji na mówienie zwrotów grzecznościowych, np. dzień dobry, do widzenia, pa, pa, dziękuję.
ZAMIAST TEGO wykaż akceptację wobec trudności dziecka („wiem, że to dla Ciebie trudne”), możesz podpowiedzieć mu, że jeśli jest gotowe, to może pomachać ręką, uśmiechnąć się, przybić „piątkę”, zrobić „żółwika”, itp.
NIE zwracaj się z pytaniem bezpośrednio do dziecka.
ZAMIAST TEGO przyjaźnie komentuj otoczenie, „myśl na głos” – nie wywierając presji na mówienie, jednocześnie zostawiaj przestrzeń na możliwość odezwania się, np. „Uwielbiam jeść lody! Ciekaw/a jestem, czy ty też lubisz?… Ja najbardziej lubię truskawkowe…” Ciekawa jestem, czy są tutaj jakieś puzzle… O zobacz, tu jest psi patrol, a tam są autka. Zastanawiam się, które wybrać…”
NIE wywieraj presji na natychmiastową odpowiedź na zadane pytanie.
ZAMIAST TEGO daj czas i szansę na odpowiedź. Zachowaj spokój, cierpliwość i wyrozumiałość wobec trudności dziecka (Stosuj Metodę 5 sekund).
NIE wpatruj się intensywnie w dziecko w oczekiwaniu na odpowiedź.
ZAMIAST TEGO usiądź z boku, tak, by łatwiej było skoncentrować się na wspólnej aktywności (układance, kolorowance, zabawkach) bez presji na kontakt wzrokowy – nawiązuj go z wyczuciem i poszanowaniem granic dziecka.
NIE wywieraj presji na głośniejszą odpowiedź, gdy dziecko mówi cicho lub szeptem.
ZAMIAST TEGO w sytuacji, gdy niedosłyszałeś/-aś wypowiedzi, możesz poprosić o powtórzenie, tłumacząc np., że dookoła jest głośno i nie dosłyszałeś/-aś, możesz powiedzieć: „tutaj można mówić głośno”.
NIE stawiaj pytań otwartych wymagających od dziecka rozbudowanej odpowiedzi w sytuacji, gdy dziecko ma wyraźną trudność z odezwaniem się.
ZAMIAST TEGO stawiaj pytania zamknięte („lubisz lody?” „chcesz pokolorować?”) lub z ograniczonym wyborem („chcesz to czy to?”. „Kubek zielony czy niebieski?”, „Wybierasz kredki, czy flamastry?”, „Pokaż mi który z nich?”) umożliwiające odpowiedź tak/nie, kiwnięcie głową, pokazanie.
NIE pytaj dziecka „Z kim dziś rozmawiałeś/-aś?”, „Czy dziś rozmawiałaś/-eś z…?”
ZAMIAST TEGO zapytaj dziecko, jak mu minął dzień, co się w trakcie dnia wydarzyło, w co się bawiło, czy wydarzyło się coś ciekawego, zabawnego, rozmawiajcie o bieżącej sytuacji, wspólnej aktywności
NIE odpowiadaj za dziecko.
ZAMIAST TEGO stosuj metodę 5 sekund (po zadaniu pytania poczekaj 5 sekund na odpowiedź.
Jeśli dziecko nie odpowiada, spokojnie powtórz pytanie lub zamień je na opcje do wyboru „X czy Y?” albo sparafrazuj je tak, by dziecko mogło odpowiedzieć tak/nie, ewentualnie przytaknąć lub pokręcić głową. Odczekaj kolejne 5 sekund. Jeśli dziecko nie udziela odpowiedzi, kontynuuj rozmowę bez odpowiadania, np. „Zastanowimy się nad tym, prawda?” lub „Powiesz mi później” )
Nie zadawaj pytań otwartych rozpoczynających się od „dlaczego?”.
ZAMIAST TEGO powiedz na przykład: „Zastanawiam się, co czułeś/-aś, pomyślałeś/-aś….”, „Być może martwisz się…, obawiasz…”
NIE zwracaj się do dziecka na forum, nie chwal go przy innych osobach.
ZAMIAST TEGO zauważaj i doceniaj postępy oraz sukcesy dziecka w kontakcie indywidualnym
NIE reaguj zbyt entuzjastycznie, nie wybuchaj radością, gdy dziecko się odezwie.
Nie mów: „Ale masz ładny głos”, „Brawo odezwałeś/-aś się do mnie, tak się cieszę!”, „Dziękuję Ci, że powiedziałaś”
ZAMIAST TEGO Zachowaj spokój i potraktuj tę sytuację jako całkowicie naturalną, tak, jakby dziecko mówiło „od zawsze”, kontynuuj rozmowę „jakby nigdy nic”.
NIE chwal dziecka za zadanie związane z mówieniem „Ładnie odpowiedziałeś/-aś, przeczytałeś/-aś…”.
ZAMIAST TEGO powiedz: „Bardzo dobrze poradziłaś /-eś sobie z tym zadaniem”.
NIE okazuj rozczarowania, jeśli dziecko pomyli się, lub zrobi coś, co nie jest zgodne z twoimi oczekiwaniami.
ZAMIAST TEGO okaż wsparcie, powiedz dziecku, że każdy czasem się myli, popełnia błędy i to jest ok. Pokazuj sytuacje, w których ty, jako dorosły nie jesteś doskonały – zrobisz coś głupiego, nieudolnego, coś rozlejesz, rozsypiesz, pomylisz się, wspólnie pośmiejcie się z tego.
NIE okazuj dziecku swojego lęku i obaw związanych z jego „niemówieniem”.
ZAMIAST TEGO zadbaj o swój dobrostan i emocjonalne zasoby, tylko wówczas będziesz mógł/-ła być dla dziecka wsparciem.
NIE udawaj, że nie zauważasz lęku dziecka, nie neguj jego uczuć.
ZAMIAST TEGO powiedz dziecku, że rozumiesz jego trudność, okaż wsparcie. Możesz powiedzieć „Wiem, że ci teraz trudno, jak będziesz gotowy/-a to się odezwiesz”.
NIE traktuj dziecka jako „niemówiącego” („on/ a i tak nic nie powie, nie odezwie się”), nie pomijaj go w rozmowie, zabawie.
ZAMIAST TEGO włączaj dziecko w komunikację na takim poziomie, na jaki jest w danym momencie, w określonej sytuacji gotowe. Organizuj zabawy niewerbalne, zadbaj o luźną atmosferę, dobrą zabawę, brak presji. Stosuj pytania zamknięte lub pytania z ograniczonym wyborem stwarzające okazję do kiwnięcia głową, pokazania, odpowiedzenia jednym słowem, itp.
NIE traktuj dziecka wyjątkowo – unikaj przywilejów z racji „niemówienia” („on/a taki biedny/a, nie musi, należy mu się….”)
ZAMIAST TEGO traktuj dziecko tak, jak pozostałych rówieśników, dostosowując jakość i formę komunikacji do możliwości dziecka w danej sytuacji
NIE okazuj dziecku nadmiernej czułości w sytuacjach lękowych, kiedy boi się mówić („chodź biedactwo, przytulę cię…”)
ZAMIAST TEGO wspieraj dziecko w każdej sytuacji, która jest dla niego trudna, okazuj miłość i wsparcie na co dzień, bądź blisko nie tylko wtedy, gdy dziecko boi się mówić.
Opracowała: psycholog Anna Miłkowska
