Kiedy mówimy o szkole, najczęściej myślimy o edukacji. Dla wielu osób to jedyny wymiar postrzegania tej instytucji. Choć faktycznie nauczanie jest głównym zadaniem placówki oświatowej, to zaledwie część tego czym może i powinna być szkoła. Dobra szkoła, to miejsce spotkań, wymiany doświadczeń, ale przede wszystkim inspiracji. I choć nie ma dobrej szkoły bez sprawnego managera, to dyrektor, który ma wizję i w umiejętny sposób dąży do jej realizacji powinien być liderem na wielu płaszczyznach. Ta myśl znajduje swoje odzwierciedlenie we współczesnej literaturze fachowej. M. Kaczmarek-Śliwińska (2015) wskazuje, że: ‘dyrektor-lider, aby spełnić oczekiwania społeczne, powinien zmienić swoją dotychczasową rolę i styl dyrektora-zarządcy przekształcić w dyrektora-lidera potrafiącego budować wartości szkoły/placówki w oparciu o dialog, porozumienie i partycypację społeczną z otoczeniem wewnętrznym i zewnętrznym.’[1] Równie mocno tę potrzebę zmian podkreśla R. Dorczak (2015) wskazując na bezpośredni związek między jakością pracy dyrektora, a sukcesem edukacyjnym uczniów[2].
Przede wszystkim musi zacząć od swojego bezpośredniego otoczenia. Dobre relacje z pracownikami, uczniami i ich rodzicami mają swoje przełożenie na atmosferę w szkole i wokół niej. Wiadomo, że nauczyciele, którzy będą lubili swoje miejsce pracy będą lepszymi pracownikami, co z kolei przełoży się na stosunek uczniów do nauki. W placówkach, które odniosły sukces dobra atmosfera jest najczęściej jedną z jego solidnych podstaw. Nie ma uniwersalnego przepisu na kreowanie przyjaznego środowiska z racji na zbyt dużą liczbę zmiennych. Każdy zespół ludzi jest inny, często też funkcjonuje w różnych warunkach i zmaga się z odmiennymi problemami. Jedną z najważniejszych umiejętności dyrektora szkoły będzie zatem zidentyfikowanie najważniejszych czynników, które mają wpływ na funkcjonowanie podległych mu pracowników i uczniów. Żeby to osiągnąć należy opierać się nie tylko na własnych obserwacjach, ale uważnie przyjmować napływające z wielu stron informacje, weryfikując je stosownie do ich wagi. Ważną rolą lidera jest przedstawianie konkretnego modelu działania. Odnosi się to do wielu obszarów funkcjonowania szkoły. Dobrym przykładem może być komunikacja. To właśnie dyrektor daje wzór odpowiedniej komunikacji, zwracając się z szacunkiem do swoich interlokutorów. Z jednej strony daje jasny przykład, a z drugiej stanowczo reaguje na wszelkie przejawy niewłaściwych zachowań. W przypadku komunikacji może się to odnosić zarówno do kontaktów bezpośrednich, jak i coraz częściej stosowanych rozmaitych form komunikacji za pośrednictwem urządzeń elektronicznych. W podobny sposób dyrektor może kształtować funkcjonowanie placówki na innych płaszczyznach.
W przypadku komunikacji poza szkołą dyrektor stoi na straży jej dobrego imienia. To jak szkoła jest przedstawiana w mediach (zarówno lokalnych jak i tych o większym zasięgu) może zasadniczo wpłynąć na jej funkcjonowanie. Stąd też dyrektor powinien ustalić z pracownikami i młodzieżą jasny schemat udzielania wypowiedzi dla dziennikarzy. Przy umiejętnym podejściu do tematu można stopniowo wzmacniać pozytywny wizerunek szkoły.
Nie należy jednak zapominać, że każda szkoła działa w określonym środowisku. Z jej usług korzystają przede wszystkim młodsi członkowie lokalnej społeczności, ale choćby z racji na ich wiek szkoła wymaga też kontaktu z rodzicami. Mimo tego, że większość rodziców traktuje kontakty ze szkołą z dużą rezerwą i ogranicza je do minimum, a czasem wręcz unika, to w dalszym ciągu jest grupa osób, z którymi można i warto budować jak najlepsze relacje. Tołwińska-Królikowska (2013) wskazuje na konieczność zmiany przez wzmocnienie postaw obywatelskich[3] i nie jest w tym osamotniona. Z punktu widzenia rodzica, dobry kontakt ze szkołą, to pełna wiedza na temat postępów dziecka i możliwość wczesnej interwencji w przypadku takiej konieczności. Dla ucznia, to poczucie pełnej troski i czasem bardzo skuteczny element prewencyjny. Korzyści płynące dla szkoły ograniczone są jedynie wyobraźnią dyrektora i możliwościami rodziców. Osoby zadowolone ze współpracy ze szkołą są w stanie zrobić dla niej niemal wszystko. Od drobnych przejawów wsparcia polegającego na uczestniczeniu w różnych wydarzeniach, przez różne formy darowizn do organizacji czasem bardzo poważnych przedsięwzięć na korzyść szkoły. Zmotywowany rodzic chętnie podzieli się swoim doświadczeniem, a jeśli ma takie możliwości, również zasobami. Elementem, który wzmocni taką współpracę będzie docenienie starań rodzica poprzez podziękowania.
Rodzice, szczególnie w mniejszych miejscowościach, nierzadko pełnią też konkretne funkcje w lokalnych instytucjach o różnym charakterze. Dzięki takim kontaktom znacznie łatwiej nawiązać współpracę z innymi placówkami oświatowymi, kulturalnymi czy też samorządowymi. Tam, gdzie nie ma takich możliwości, to sam dyrektor powinien wychodzić z inicjatywą podjęcia wspólnych działań.
Zacznijmy od organów samorządu terytorialnego, które najczęściej są instytucjami nadrzędnymi dla danej szkoły. Niezależnie od urzędowych funkcji, rozwijanie współpracy jest o tyle w interesie dyrektora, że daje szanse na jak najpełniejsze zaprezentowanie swojej placówki, wskazanie na jej mocne strony, ale też zwrócenie uwagi na ewentualne potrzeby. Taka wiedza może być bardzo istotna przy podejmowaniu decyzji organu prowadzącego. Niezależnie od tego, dobra współpraca z urzędem miasta czy dzielnicy pozwala szkole na jak najlepsze dostosowanie się do lokalnych potrzeb.
Oprócz organu prowadzącego, w bezpośrednim sąsiedztwie szkoły znajduje się zazwyczaj jeszcze kilka innych instytucji publicznych. Z pewnością bez trudu można będzie znaleźć szkołę, przedszkole czy inną placówkę oświatową. Warto z nimi utrzymywać jak najlepsze relacje, choćby ze względu na wymianę informacji i doświadczeń. Szczególnie w dobie ciągłych zmian, taka wiedza może czasem okazać się wręcz bezcenna. Dużą umiejętnością dyrektora będzie zobaczenie w innych szkołach sprzymierzeńca, a nie konkurenta. Niestety, szczególnie tam, gdzie jest więcej podobnych szkół na mniejszym obszarze, placówki nierzadko rywalizują ze sobą w sposób, który żadnej z nich nie daje nic pozytywnego. Dyrektorzy widzą potencjalne zagrożenie polegające na odebraniu kandydatów przez inną szkołę. W skrajnych przypadkach grono czy uczniowie wiedzą o otwartym konflikcie z inna placówką. A tymczasem można przecież wypracować taki model współpracy, który nie będzie zagrażał placówkom, a jednocześnie przyniesie im korzyści. Udział we wspólnych projektach, tworzenie międzyszkolnej oferty (np. konkursowej). W przypadku większego miasta wystarczy to skoordynować na poziomie dzielnicowym. W mniejszych miejscowościach mógłby to być np. powiat.
Każdy z powyższych elementów składa się na ogólny klimat szkoły. Przewłocka (2015) wykazuje szereg zależności między dobrym klimatem w szkole, a osiągnięciami uczniów czy szerzej rozumianym sukcesie placówki.[4] Choć pozornie wydaje się to oczywiste, to jednak w dalszym ciągu bardzo dużo uwagi poświęca się miejscu w rankingu szkół czy wynikom egzaminów, które nie są najważniejszymi czynnikami wpływającymi na klimat szkoły. Dyrektor, któremu zależy na rozwoju szkoły powinien umieć patrzeć znacznie szerzej niż tylko na tabelki z wynikami. Przykłady szkół, które odniosły wielowymiarowy sukces wydają się to potwierdzać.
Bartosz Karaśkiewicz – uczestnik Kursu Kwalifikacyjnego Zarządzanie Oświatą organizowanego przez Instytut Kształcenia EKO-TUR
[1] Kaczmarek-Śliwińska M., (2015). Rola dyrektora jako lidera w środowisku , [2] R. Dorczak, (2015). Zarządzanie i przywództwo w edukacji – gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy, [w:]R. Dorczak, G. Mazurkiewicz (red.), Przywództwo edukacyjne – próba zmiany. Kraków: Wydawnictw Uniwersytetu Jagiellońskiego, [3] Tołwińska-Królikowska E., (2013). Współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym – nowe zadania szkoły?, [w:] G. Mazurkiewicz (red.), Przywództwo i zmiana w edukacji. Ewaluacja jako mechanizm doskonalenia. Kraków: Wydawnictw Uniwersytetu Jagiellońskiego. S.152 [4] Przewłocka J. (2015). Klimat szkoły i jego znaczenie dla funkcjonowania uczniów w szkole. Raport o stanie badań. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
