Szkoła jest miejscem pracy nauczycieli – pracowników pedagogicznych, a także pracowników niepedagogicznych. Jest to instytucja, która zajmuje się kształceniem dzieci i młodzieży. Kto może być pracodawcą w szkole? Odpowiedź, jaka nasuwa się jako pierwsza, to dyrektor. Omówienie zagadnień związanych z pełnieniem przez dyrektora roli pracodawcy należy rozpocząć od odpowiedzi na pytanie: kim jest dyrektor. Jest on zatem nauczycielem pełniącym funkcję dyrektora szkoły. Bardzo istotne jest wyjaśnienie jego miejsca w systemie organizacyjnym i prawnym oświaty.
Pozycja, jaką ma dyrektor szkoły zgodnie z prawem pracy oraz prawem oświatowym ma szczególny charakter. Biorąc pod uwagę, że często osoba ta jest nie tylko dyrektorem, ale także nauczycielem pracującym w placówce, którą kieruje, tym samym jest pracodawcą dla personelu szkoły, którego jest częścią. Kompetencje i odpowiedzialność dyrektora zależą od szkoły, w której pracuje. W publicznej placówce poza przepisami prawa pracy, ustaw samorządowych i oświatowych ograniczenia nakłada także Karta Nauczyciela. Natomiast w szkołach niepublicznych, gdzie nie obowiązuje Karta Nauczyciela, najważniejsze są przepisy prawa pracy. Dyrektor w swoich działaniach jako pracodawca podejmując decyzje nie ma jednak pełnej swobody, gdyż zgodnie z ustawą[1] o systemie oświaty nadzór pedagogiczny sprawuje Kurator Oświaty. Wyżej wymieniona ustawa precyzuje zadania, które realizuje dyrektor w swojej pracy. Zawiera ona zapis, iż „dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami. W szczególności decyduje w sprawach: zatrudniania i zwalniania nauczycieli oraz innych pracowników szkoły lub placówki, przyznawania nagród oraz wymierzania kar porządkowych nauczycielom i innym pracownikom szkoły lub placówki oraz występowania z wnioskami […] w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki”. 6 sierpnia 1996 r. znowelizowano kartę nauczyciela i powstał zapis, że „Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej”[2]. Słowa „kierowanie szkołą i reprezentowanie jej na zewnątrz” oraz „przełożony służbowy wszystkich pracowników” oznacza w praktyce to, że dyrektor odgrywa rolę „pracodawcy”.
Dyrektor szkoły jest nauczycielem mianowanym lub dyplomowanym zatrudnionym w szkole, któremu tylko powierzono funkcję kierowniczą na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty.[3] Zatem pełnienie funkcji kierowniczej nie zmienia istoty łączącej go z pracodawcą. Osoba powołana na stanowisko dyrektora nie przestaje być nauczycielem. W związku z tym dyrektor szkoły nie jest gminnym pracownikiem samorządowym, ale nauczycielem, który pełni funkcję kierownika samorządowej jednostki organizacyjnej jaką jest szkoła[4]. Dyrektor szkoły nie ma nad sobą bezpośredniego przełożonego kierującego jego pracą. Jest on osobą zajmującą najwyższą pozycję w strukturze organizacyjnej szkoły i z tego względu jego pracownicze podporządkowanie ma inną treść, niż podporządkowanie pozostałych pracowników. Dyrektor w placówce pełni funkcję kierowniczą oraz organizacyjno-administracyjną. Świadczy o tym fakt, że rola jaką pełni dyrektor stanowi istotny, swoisty składnik jego pozycji jako kierownika szkoły, jak również i to, że szkoła jest jednostką organizacyjną, miejscem pracy o szczególnym charakterze i znaczeniu.
Podjęłam się omówienia tego tematu, ponieważ pełnienie przez dyrektora roli pracodawcy jest dla mnie interesującym zagadnieniem, gdyż współcześnie dyrektor szkoły działa w gospodarce wolnorynkowej i musi być jednocześnie pedagogiem, menagerem, ale przede wszystkim pracodawcą. Dyrektor ma dużą swobodę finansową, ale ograniczony jest przez ilość funduszy otrzymanych z budżetu. Podobnie jak inni pracodawcy powinien starać się pozyskiwać dodatkowe środki finansowe i umiejętnie nimi dysponować.
Ponadto temat ten jest dla mnie ciekawy, bo dotyczy mnie bezpośrednio, ponieważ jestem nauczycielką, a moim pracodawcą jest właśnie dyrektor placówki, w której pracuję. Pracując jako nauczycielka zdobywam doświadczenie i stopnie awansu, a docelowo aspiruję do pełnienia funkcji dyrektorki placówki w przyszłości. Do pełnienia tej funkcji niezbędne jest posiadanie odpowiedniego zasobu wiedzy i umiejętności nie tylko pedagogicznych i psychologicznych, ale również z zakresu ekonomii i prawa czy menedżerskiego zarządzania zasobami ludzkimi. Jest to duże wyzwanie dla współczesnego kierownika oświaty.
Anna Olkowska
[1] Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z póz. zm.)
[2] Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r., Nr 97 poz. 674 z późn. zm), art. 7.
[3] Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r., Nr 256 poz. 2572 z późn. zm.), art. 36 ust. 1.
[4] Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r., Nr 97 poz. 674 z późn. zm.).
