„Nie można nie komunikować!” Z punktu widzenia psychologii komunikacji zdanie to jest jak najbardziej poprawne, gdyż wszystko, co spostrzegamy w wyglądzie i zachowaniu otaczających nas ludzi, uznaje za komunikat. Większość komunikatów jest zamierzona, ale są też i takie, które są wyrazem naszej nieświadomości, aż wręcz sprzeczne z zamierzeniami ich nadawcy. Dlatego też psychologia komunikacji przez zasadę: „nie można nie komunikować” zwraca uwagę na zaangażowanie i świadomość w procesie komunikowania.
Od kiedy człowiek postawił swe pierwsze ślady na ziemi, zaczął szukać równocześnie sposobów poznania i zrozumienia otaczającego go świata. Jak inaczej zatem poznać to, co nowe, jeśli nie przez nawiązanie relacji przez nadanie komunikatu.
Komunikacja jest jedną z najważniejszych umiejętności społecznych. To dzięki procesom komunikacji możemy sprawnie poruszać się w skomplikowanych relacjach międzyludzkich. Szkoła opiera się na komunikacji na wielu poziomach: nauczyciel – uczeń, uczeń – uczeń, nauczyciel – dyrektor itp. Aby pracownicy słuchali tego, co dyrektor chce powiedzieć, musi on wzbudzić w nich zainteresowanie, wyeliminować czynniki rozpraszające uwagę, utrzymywać kontakt wzrokowy, wybrać odpowiedni sposób przekazania wiadomości. Komunikacja jest szczególnym przykładem procesu wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, a wobec tego należy pamiętać, że dyrektor nie może tylko nakazywać, upominać, przekonywać, uspokajać. Nie powinien również dawać gotowych rozwiązań, powinien wskazywać drogi, nie może tylko krytykować, musi właściwie wyrażać intencję wypowiedzi. Właściwe podejście do procesów komunikacji jest absolutnie niezbędne dla skuteczności działania. Mówiąc o komunikacji, nie wolno zapomnieć o emocjach. Sygnalizują one poziom naszego napięcia związanego z problemem, z którym sobie nie radzimy. To sygnał, na ile zachwiała się nasza równowaga wewnętrzna. Jeżeli chcemy odnosić sukcesy w skutecznym komunikowaniu się, wówczas sięgamy do prawdziwej przyczyny, a nie celebrujemy emocje. Emocje odgrywają ważną rolę w budowaniu relacji między ludźmi, ale tylko dlatego, że przesłaniają istotę problemu. Aby emocje nie stały się ważniejsze od problemu, jaki mamy rozwiązać, a emocji w szkole nie jest mało, dyrektor musi nauczyć się nad nimi panować, neutralizować je. Nie może jednak doprowadzić do blokowania emocji, pracownik musi mieć możliwość wyrażenia swoich emocji, będzie jednak nad nimi panował, jeśli będzie czuł się bezpiecznie. Zadaniem dyrektora jest więc budowanie takich relacji międzyludzkich, a zatem komunikacji, by emocje nie górowały nad rozumem, rozsądkiem. Jeśli dyrektorowi zależy na właściwych relacjach powinien budować klimat wzajemnego zaufania i szacunku. Zaufaniem i szacunkiem powinien najpierw obdarzyć swoich pracowników. Bez zaufania brakuje nam wiarygodności pozwalającej na wzajemne uczenie się, komunikację i prawdziwą twórczość. Wierząc sobie nawzajem, wykładamy karty na stół. Im jesteśmy silniejsi, im bardziej szczerzy, tym mamy większy wpływ na drugą osobę. Pracownik powinien być wysłuchany i otrzymywać informację zwrotną. Kiedy mówimy o słuchaniu drugiego człowieka, mamy na myśli „słuchania empatyczne”, czyli takie, które wiąże się ze zrozumieniem. Dyrektor powinien nauczyć się przyjąć punkt widzenia rozmówcy, patrzeć przez pryzmat drugiej osoby, wtedy będzie mógł zrozumieć. Będzie to wymagało więcej zaangażowania, przemyślenia, ważenia słów. Słuchanie empatyczne ma ogromną moc, ponieważ dostarcza dokładnych danych, uczy właściwej interpretacji. Dyrektor koncentruje się wówczas „na osiągnięciu głębokiej komunikacji”. Sposób komunikowania się to również sposób motywowania. Z doświadczenia wiem, że umiejętność wpływania na zachowania pracowników jest niezwykle ważna, by tamci wykonywali swoje obowiązki zgodnie z jego oczekiwaniami. Pracownik zadowolony, identyfikujący się z placówką i lubiący swoją pracę to pracownik efektywny, chętny do pracy na najwyższych obrotach i niechętny do odejścia. Dyrektor swoim zachowaniem, sposobem mówienia, narzuca pewien styl rozmówcy, czyli pracownikowi. Jego charakter ciągle coś komunikuje, a jeśli będzie to czytelny, pozytywny komunikat, reakcja będzie przewidywalna i zgodna z oczekiwaniami.
Jeśli dyrektor szkoły nauczy się właściwej komunikacji, zaoszczędzi czas i stworzy sprawnie działającą placówkę. Zmiana relacji międzyludzkich pomoże zmienić placówkę. Wszyscy pracownicy szkoły będą jej ambasadorami. Dobrze poinformowany nauczyciel, uczeń, będzie rozumiał funkcjonowanie szkoły. Jasne zakomunikowanie oczekiwań pozwoli na lepszą organizację działań. Właściwa komunikacja ograniczy błędne działania, przyspieszy wprowadzenie zmian, sprawi, że pracownicy będą bardziej otwarci, będą akceptowali zmiany, bo nie będzie niewiadomych, łatwiej będzie dzielić się doświadczeniami. Regularna komunikacja zwiększy zaufanie do dyrektora. W szkole, w której komunikuje się w sposób otwarty, następuje wymiana wiedzy, korzystanie z doświadczeń innych. Dyrektor, który nauczy się właściwej komunikacji i nauczy jej swoich kolegów, przyczynia się do rozwoju szkoły, wzmacnia jej potencjał, minimalizuje jej problemy. Dlatego: dyrektorze – stań się mistrzem komunikacji!
Anna Bednarczyk – uczestniczka Kursu Zarządzania Oświatą organizowanego przez Niepubliczną Placówkę Doskonalenia Nauczycieli Eko-Tur
