Środowisko szkolne z powodu swojej specyfiki, cechującej się dynamicznością i zmiennością relacji uczniowskich, nauczycielskich i rodzicielskich, stanowi podatny grunt dla częstego występowania konfliktów. Umiejętne rozstrzyganie sporów to kluczowy warunek zachowania prawidłowej atmosfery w placówce oświatowej. Wobec rosnących wyzwań w sferze sporów i konfliktów, wiążących się ze zmianami zachodzącymi często w relacjach rodzinnych, społeczność szkolna zobowiązana jest do poszukiwania i wdrażania skutecznych sposobów rozwiązywania sytuacji problemowych. Z uwagi na powyższe, umiejętność właściwej reakcji na przejawy agresywnych zachowań wśród uczniów jest niezwykle potrzebna nie tylko w placówce oświatowej, ale i również w życiu codziennym.
Kadra pedagogiczna i zarządzająca współczesną szkołą powinna przede wszystkim zagwarantować podopiecznym bezpieczeństwo, stworzyć odpowiednie warunki do rozwoju, nauki i nawiązywania oraz budowania poprawnych relacji interpersonalnych. Należy podkreślić, że odpowiedzialność za realizację tych zadań spoczywa na wszystkich pracownikach szkoły. Wcielenie wspomnianego postulatu w życie uwarunkowane jest m.in. koniecznością organizacji szkoleń w przedmiotowym zakresie, dzięki którym kadra, poza kierowaniem się własną intuicją w codziennej pracy, otrzyma potrzebne narzędzia i udoskonali metody postępowania, ułatwiające zmaganie się z sytuacjami trudnymi.
Kluczowe definicje wykorzystywane w niniejszej pracy odnoszą się do pojęć mediacji i negocjacji. Negocjacja stanowi proces komunikacji zaangażowanych stron, mający na celu osiągnięcie porozumienia. Natomiast mediacja jest sposobem rozwiązywania konfliktu, uwzględniającym wykorzystanie pomocy neutralnej i niezaangażowanej w spór osoby, która ma na celu pomóc uczestnikom procesu mediacji dojść do zgody.
Do najbardziej powszechnych należą konflikty uczniowskie, wynikające najczęściej z faktu funkcjonowania w dużej grupie środowiskowej, podlegającej dynamicznym zmianom. Źródeł tego rodzaju sporów można także dopatrywać się w rywalizacji rówieśniczej w zakresie uzyskiwanych osiągnięć w nauce, a także potrzeby akceptacji.
Obowiązek rozwiązywania sporów uczniowskich spoczywa przede wszystkim na wychowawcy klasy, które to zadanie regulują najczęściej zapisy szkolnego statutu. Można powiedzieć, że są one codziennym elementem szkolnego krajobrazu. Kwestią wymagającą rozpatrzenia jest poziom zaangażowania kadry pedagogicznej w ich rozwiązywanie i zadanie kluczowego pytania – czy każdej z tych sytuacji poświęca się wystarczającą uwagę, czy też niekiedy nawał pozostałych obowiązków i szybkie tempo pracy przyczynia się do lekceważenia tego typu zajść?
Następny rodzaj sporów stanowią spory powstające pomiędzy uczniami a nauczycielami, które często przekształcają się w spory pomiędzy kadrą pedagogiczną a rodzicami. Wśród przyczyn ich występowania możemy wskazać zarzuty w związku z otrzymaniem niezadowalającej oceną przez ucznia, sposobem prowadzenia zajęć, czy też nieporozumieniami wynikłymi z nieprawidłową komunikacją i przepływem informacji. W tej sytuacji idealnym rozwiązaniem wydaje się zakończenie sporu z satysfakcjonującym rezultatem przez samego nauczyciela. Podjęte starania nie zawsze przyniosą jednak pożądane zakończenie, a spór może zostać wówczas przekazany do pracodawcy. W takiej sytuacji obowiązkiem dyrektora placówki oświatowej, w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego, jest podjęcie działań wyjaśniających sporne kwestie i zaproponowanie rozwiązania, które zadowoli obie zaangażowane strony.
Na podstawie powyższej sytuacji można wywnioskować, że w przypadku przeniesienia obustronnych negocjacji do dyrektora placówki, najkorzystniej byłoby, aby rolę lidera w procesie już mediacji, pełnił kompetentny przełożony. Dyrektor, będący w rzeczywistości „ostatnią instancją” rozstrzygającą spory na terenie szkoły, mógłby dzięki przygotowaniu merytorycznemu, obiektywizmowi, indywidualnemu podejściu oraz niebagatelizowaniu otrzymywanych informacji dotyczących konfliktów, umocnić swój autorytet wśród pracowników, rodziców i uczniów, co wpłynęłoby jednocześnie na pozytywną ocenę organu prowadzącego, czy sprawującego nadzór pedagogiczny nad daną placówką.
Obowiązek dyrektora to także podejmowanie mediacji w przypadku konfliktów pomiędzy samymi pracownikami. W tej sytuacji niezwykle istotne jest zachowanie profesjonalizmu i obiektywnego podejścia, a także poświęcenie wystarczającej uwagi zaangażowanym stronom. Niewłaściwe rozwiązanie tego rodzaju konfliktu może negatywnie rzutować na postrzeganie dyrektora i jego autorytet, jako kierownika placówki oświatowej. W dalszej konsekwencji dla strony sporu, która nie osiągnęła satysfakcji z jego zakończenia, może przyczynić się to także do obniżenia jakości pracy i zaangażowania w wykonywanie codziennych obowiązków.
Należy zauważyć, że niestety żadne szkolenia, ani przygotowane procedury nie ustrzegą nas przed trudnymi sytuacjami. Powyższe działania mają na celu przede wszystkim wzmocnienie i wyposażenie zarówno nauczycieli, wychowawców, pracowników niepedagogicznych, jak i kadrę zarządzającą w odpowiednie narzędzia, umożliwiające jak satysfakcjonujące rozwiązywanie konfliktów.
Katarzyna Zielonka – uczestniczka Kursu Zarządzania Oświatą organizowanego przez Instytut Kształcenia EKO-TUR, Niepubliczną Placówkę Doskonalenia Nauczycieli
