Które z cech osobowości przyczyniają się do sukcesu w szkole? Czy samoocena ogólna uczniów szkół ponadgimnazjalnych ma związek z osiąganymi wynikami w nauce? Liczne badania prowadzone dotychczas dostarczają różnych odpowiedzi na powyższe pytania.
Termin „osobowość” do psychologii wprowadzili pod koniec XIX wieku psychiatrzy francuscy J. Charcot i P. Janet. Od tego czasu opublikowano tysiące monografii, rozpraw i doniesień na ten temat. Istnieje zatem wiele różnych definicji osobowości, jedne z nich podkreślają jej strukturę, drugie zaś – funkcje. Randy Larsen i Dawid Buss (2005,s.4, za: Drat-Ruszczak i Oleś, 2011) proponują definicję, która łączy oba te aspekty: „ Osobowość to zespół wzajemnie powiązanych i względnie trwałych cech i mechanizmów psychologicznych wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje i przystosowanie do środowiska fizycznego, społecznego i intrapsychicznego”.
Osobowość według Eysencka to „względnie trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia” (Eysenck, 1970, s. 2, za: Brzozowski i Drwal 1995).
Scharakteryzował trzy podstawowe wymiary osobowości: ekstrawersja, neurotyzm i psychotyzm. Typowy ekstrawertyk jest towarzyski, posiada wielu przyjaciół, odczuwa potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, nie lubi natomiast zajmować się czytaniem w samotności. Potrzebuje podniet z zewnątrz, działa pod wpływem sytuacji, w której aktualnie się znajduje. Ogólnie uważa się go za jednostkę impulsywna i działającą bez zastanowienia. Lubi zajmować się działalnością praktyczną. Zawsze posiada gotową odpowiedź na skierowane pod jego adresem uwagi. Lubi zmiany. Nie przejmuje się nigdy zbytnio z powodu doznanych niepowodzeń. Jest optymistycznie nastawiony w stosunku do przyszłości. Lubi być w ruchu, wykonywać prace ręczne. Łatwo wpada w gniew, jest agresywny. Jego życie uczuciowe nie jest poddane kontroli intelektu i obowiązujących w danym środowisku, powszechnie przyjętych zasad współżycia.
Introwertyk z kolei lubi zajmować się introspekcją, woli raczej czytać książki niż przebywać w towarzystwie, jest powściągliwy, przyjaciół ma niewiele, a w ich doborze jest bardzo wymagający. W działaniu nie jest impulsywny, można by powiedzieć, ze na co dzień kieruje się maksymą: „Sto razy pomyśl, a raz zrób”. Sprawy dnia codziennego traktuje bardzo poważnie i lubi wieść uporządkowany tryb życia . Uczucia swe poddaje bardzo dokładnej kontroli. Z przyjętych na siebie zobowiązań wywiązuje się sumiennie i zwykle posiada opinię człowieka, na którym można zawsze polegać. Dużą wagę przywiązuje do wartości etycznych. Jego stosunek do przyszłości zabarwiony jest pesymizmem. (Brzozowski i Drwal 1995, s.15, za: Sanocki 1981, s. 152).
Krańce wymiaru neurotyzmu to stałość emocjonalna lub zrównoważenie emocjonalne. Osoby neurotyczne są mało odporne na działanie stresu, uskarżają się na ciągłe kłopoty, są lękliwe, drażliwe, łatwo ulegają nastrojom, podatne na załamania nerwowe, depresje, bezsenność.
Psychotyk natomiast jest człowiekiem samotnym, nie zwracającym uwagi na innych, nie liczącym się z nimi, sprawiającym zazwyczaj trudności, często nie mającym swojego stałego miejsca. Może być pozbawiony uczuć empatycznych, nieczuły, czasami wręcz okrutny. Dalekie mu są poczucie winy i wrażliwość na sprawy innych. Nie przejmuje się opinią innych na swój temat. Bywa złośliwy w stosunku do ludzi, nawet do najbliższych, wykazuje agresję. Chętnie angażuje się w sytuacje pełne napięcia nie zważając na niebezpieczeństwa z tym związane . ( Brzozowski i Drwal 1995) .
Samoocena natomiast to uogólniona wartościująca postawa wobec siebie, kształtująca zarówno nastroje, jak i zachowania, wywiera silny wpływ na liczne zachowania osobiste i społeczne (Gerrig, Zimbardo 2012). Inaczej można zdefiniować samoocenę jako uogólnioną ocenę lub postawę osoby wobec siebie (Drat-Ruszczak i Oleś, 2011).
Według Epsteina i O’Briena (2009) samoocena może być mierzona na dwóch podstawowych poziomach. Pierwszy odnosi się do ogólnej samooceny, definiowanej jako suma wszystkich samowartościujących odczuć. Rozumiana też jest jako najbardziej podstawowa i zgeneralizowana ocena własnej osoby. Natomiast drugi poziom dotyczy samowartościowań w zakresie bardziej szczegółowych aspektów funkcjonowania.
Samoocenę można tez definiować jako wartościujące i afektywnie nasycone sądy o sobie samym (Fecenec, 2008).
Ciąg dalszy już za tydzień.
