Leworęczność – zjawisko to ma w języku polskim potocznie negatywne znaczenie: załatwić coś na lewo, mieć dwie lewe ręce, wstać lewą nogą. Przeciwstawia się temu „prawo” i „prawe postępowanie” powiązane z takimi pojęciami, jak: praworządność, prawy człowiek.
Czy leworęczność jest zatem skazą, błędem natury, który trzeba jak najszybciej naprawić, czy też darem w postaci specjalnego talentu?
Badacze mózgu, dzięki wykorzystaniu nowoczesnej technologii, odkryli pewną specjalizację obu półkul mózgowych. O tym, która z rąk jest sprawniejsza w dokładnym wykonywaniu danej czynności, decyduje mózg. Jeśli w sprawach przetwarzania informacji dominuje lewa półkula, wtedy człowiek jest praworęczny i odpowiednio do tego „prawouszny”, „prawooczny”, „prawonożny”. Odwrotnie do tego leworęczność oznacza przewagę prawej półkuli mózgowej. Jednakże żadna z półkul nie dominuje całkowicie nad drugą. Bardzo często współpracują przy przetwarzaniu informacji i jedna przejmuje zadania drugiej. Dlatego we współczesnej psychologii mówi się o „funkcjonalnej asymetrii mózgu” i określa podział przetwarzania informacji jako „strukturę lateralną”. Ta struktura przekazywana jest genetycznie, toteż prawdopodobieństwo leworęczności u dziecka rodzica leworęcznego (jednego lub obojga) wzrasta.
Zorientowane praworęcznie środowisko utrudnia w wielu przypadkach leworęcznie uzdolnionym ludziom rozwój ich naturalnych predyspozycji. Dlatego leworęczni wymagają szczególnej pedagogicznej zachęty i praktycznej pomocy, aby prawidłowo rozwijać się oraz wykorzystywać talenty i zdolności.
Wyniki badań statystycznych dotyczących częstotliwości występowania leworęczności są różne: od 5 do 25 %. Różnice te wynikają z przyjętych definicji – ustalenia katalogu czynności i objawów. Typy leworęczności:
- Leworęczni, którzy piszą i wykonują większość czynności lewą ręką i których nie próbowano przestawiać.
- Leworęczni, którzy piszą prawą ręką, ale większość czynności wykonują lewą. W ich przypadku z powodu przestawiania dochodzi do pierwotnych zakłóceń w mózgu, a przy wyrażaniu myśli do zakłóceń wtórnych.
- Leworęczni, którzy piszą prawą ręką i tą też wykonują większość czynności po przestawieniu, a tylko dokładne testy oraz występowanie negatywnych skutków pierwotnych i wtórnych pozwala ich zidentyfikować jako leworęcznych.
- Przymusowi leworęczni to ludzie, którzy wskutek utraty prawej ręki muszą posługiwać się lewą.
- Patologicznie leworęczni, czyli osoby, które urodziły się z uszkodzoną lewą półkulą mózgową.
Jakie zatem skutki może nieść ze sobą wspomniane powyżej przestawianie na praworęczność? Współcześni badacze nazywają zmianę naturalnej lewostronnej predyspozycji ostrą bezkrwawą interwencją w ludzki mózg. Może bowiem dojść do poważnych zakłóceń w procesach mózgowych (nauczanie, zachowanie) i zdolności koncentracji. Szczególnie u dzieci przestawienie powoduje skutki pierwotne, takie jak: zmniejszenie życiowej witalności, ograniczenie duchowego bogactwa, zakłócenia w ruchach, zaburzenia mowy. Za tym wszystkim idą skutki następne: poczucie niższości, stany lękowe, osłabiona pamięć a nawet jąkanie się i nocne moczenie.
Co prawda, dziś już nie stosuje się drastycznych metod przestawiania (bicie lewej ręki, przywiązywanie jej do ciała) ale w inny sposób i rodzice, i nauczyciele kładą nacisk (czasami nieświadomy) na zmianę. Próbuje się raczej przekonać leworęczne dziecko do „niezbędnego” używania prawej ręki, stosując przekupstwa (pieniądze, łakocie) lub poprzez moralny nacisk (przecież mi obiecałeś).
Do pierwszych krytycznych sytuacji dochodzi w kontaktach z krewnymi i znajomymi, gdy dziecko na powitanie wyciąga lewą rękę. Tu czasami nie trzeba dużo i dziecko daje się przekonać, że powinno być „takie jak inne” i grzecznie wykonywać wszystko „właściwą ręką”. W przedszkolu dziecko pod wpływem rówieśników (naśladownictwo, przykłady), wychowawczyń i rodziców innych dzieci może samo zdecydować przestawić się na prawa rękę. Tu tylko rozwaga rodziców wsparta fachową pomocą nauczycieli jest w stanie zahamować niebezpieczny w skutkach proces przestawiania.
Jednak dopiero rozpoczęcie nauki w szkole przysparza leworęcznemu dziecku wielu kłopotów. Taki uczeń wymaga zatem, zwłaszcza na początku szkolnej kariery, szczególnej uwagi od nauczycieli. Psycholodzy zalecają, aby w celu zagwarantowania niezakłóconego przebiegu procesu pisania i czytania brać pod uwagę następujące aspekty:
- leworęczni potrzebują swobody ruchu,
- powinni zawsze siedzieć po lewej stronie w ławce,
- w sali zajmować miejsce umożliwiające patrzenie na tablicę z odwróceniem ciała w prawą stronę,
- miejsce ułożenia zeszytu winno być zaznaczone na ławce – strona zeszytu, na której się będzie pisało, powinna leżeć na lewo od osi środkowej, tworzonej przez nos i kręgosłup,
- właściwe ułożenie długopisu – ujęty w odległości 2,5 do 3,5 cm od końcówki piszącej; leży na przednim członie środkowego palca podparte kciukiem; palec wskazujący lekko zakrzywiony, koniec długopisu skierowany na okolice lewego ramienia,
- tempo pisania jest wolniejsze, szczególnie na początku nauki; pismo jest czasami za drobne, zbyt ścieśnione i nieregularne,
- do pisania używać należy szybkoschnących pisaków, nie dopuszczających do zamazania pisma.
Postawa dziecka leworęcznego musi być bacznie obserwowana przez nauczyciela, ale uczeń nie powinien odnieść wrażenia, że przez swoją leworęczność wymaga specjalnej troski. Powinno się przyjmować leworęczność jako coś zupełnie naturalnego. Mogłoby to bowiem wywołać wręcz przeciwną reakcję innych uczniów.
Często rodzice życzą sobie, aby ich leworęczne dzieci uczyły się pisać prawą ręką. Nauczyciel powinien najpierw sprawdzić stopień uzdolnienia lewej ręki lub zlecić to specjalistycznej poradni. Jeśli leworęczność zostanie potwierdzona, ważne jest, aby najpierw w sposób fachowy poinformować o tym rodziców, gdyż często chodzi o uprzedzenia, które powodują chęć przestawienia dziecka.
Istnieje szereg ćwiczeń, które pozwalają leworęcznym poprawić jakość i tempo pisania. Zatem każdy nauczyciel wsparty wiedzą i doświadczeniem szkolnego pedagoga, czy psychologa powinien zapoznać się z metodyką leworęcznego pisania oraz z biologicznymi podstawami leworęczności i następstwami przestawiania na praworęczność.
Już i w Polsce dostępne są w sklepach szkolne (i nie tylko) przyrządy, ułatwiające codzienne funkcjonowanie leworęcznym, np. nożyczki z dźwignią i ostrzami ułożonymi tak, że umożliwiają dokładne widzenie linii cięcia i nie zmuszają do przekrzywiania ręki.
Sławni leworęczni: Leonardo da Vinci, Pablo Picasso, Nicolo Paganini, Charlie Chaplin, Albert Einstein, Marilyn Monroe, Diego Maradona, Pele, Paul McCartney.
Nauczycielom i rodzicom polecam książkę Jane M. Healey Leworęczność. Jak wychować leworęczne dziecko w świecie praworęcznych wydaną przez Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne w 2003 roku.
Autorka: dr Krystyna Budzianowska
